( عکس) سفربه تهران قدیم؛ اسکان مهاجران لهستانی در کنیسه‌های اودلاجان
اودلاجان در تهران قدیم سکونتگاه پیروان مذهب تشیع (اسلام)، یهودیان و اقلیتی از مسیحیان بود، اما دو گروه مسلمان و یهودی (کلیمی) سال‌های بسیاری با یکدیگر زندگی و همزیستی داشته‌اند.
پیروان هر دو دین دارای اماکن مقدس مذهبی و عبادتی بودند که بسیاری از آنها هنوز هم پابرجاست و آمارهای مکانی به‌ویژه احصاییه عبدالغفار نجم‌الملک به تحولات و نوسازی‌های بعد از آن و نیز نام و نشان آنها اشاره کرده است.
تکمیل همایون در کتاب «عودلاجان» در باره این کنیسه‌ها نوشته است که کنیسه عزرا یعقوب کهن‌محله کلیمی‌ها و کنیسه نو از جمله اماکن مقدس کلیمیان در این محله بوده است.
البته به گفته این پژوهشگر، در محله اودلاجان افزون بر این ۲ کنیسه، کنیسه‌های کوچکی دیگری در کوچه‌های یهودیان وجود داشته که بیشتر نمازخانه آنان و برای برگزاری نمازهای جماعت۱۰نفر تعبیه شده بود. همچنین کنیسه نو، که مدت‌ها مهاجران افغانی و مهاجران جنگ تحمیلی در آن می‌زیستند، اکنون با تعمیرات سازمان میراث فرهنگی تهران و انجمن کلیمیان به شکل زیبا و دل‌انگیزی مرمت شده که یکی از مکان‌های گردشگری و توریستی محله اودلاجان به شمار می‌رود.
نخستین کنیسه کلیمیان تهران در زمان فتحعلی‌شاه به نام «کنیسه بزرگ»، توسط «حاجی برخوردار» که کاشانی و شغلش تجارت بود، ساخته شد. البته امروزه از این کنیسه تاریخی که قدمت آن دوران فتحعلی‌شاه قاجار ذکر شده، اثری باقی نمانده است. سپس کنیسه «یعقوب داود» و پسرش «عزرا یعقوب» با آب‌انباری که کلیه محله یهود تهران را آب می‌داد، بنا شد. عزرا یعقوب تاجر یهودی بود که برای نخستین بار با تجار منچستر انگلستان وارد معامله شد.
کنیسه «عزرا یعقوب» در ادوار مختلف شاهد رویدادهای مهم تاریخی بوده است. از جمله در خلال سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۶، تعدادی از یهودیان بخارا و سمرقند در مسیر مهاجرتشان به اورشلیم در این مکان توقف می‌کردند و سپس به سفر خود ادامه می‌دادند. همچنین در جریان جنگ جهانی دوم و مهاجرت یهودیان لهستانی به ایران، تعدادی از خانواده‌های یهودی مهاجر در این کنیسه اسکان پیدا کردند.
این کنیسه چند سالی متروک بود، اما در سال ۸۳ با حمایت انجمن کلیمیان تهران بازسازی شد. از حاج برخورداری یادگارهای زیادی در اودلاجان باقی مانده است قدیمی‌ترین تورات وقفی تهران که روی جلدش وقف‌نامه آن نوشته شده، توسط «برخوردار بن برخوردار بن مشه» در زمان فتحعلی‌شاه در سال ۱۱۸۲ در کنیسه حاج برخورداری قرار گرفت. اکنون این کتاب در کنیسه یعقوب نگهداری می‌شود. همچنین نخستین حمام واقع در سرچال را هم حاج برخورداری به کمک «مشه یوسف» ساخت.
در آن دوران هر ملای یهودی، شاگردان خود را در کنیسه مخصوص به خود تعلیم می‌داد که تا قبل از تشکیل مدارس آلیانس، به منزله مکتبخانه‌های آموزش زبان عبری به اطفال کلیمی محسوب می‌شد.
رحیم طوبایی، ساکن قدیمی محل و تولیت بقعه پیرعطا در باره این مکان‌ها می‌گوید: «یکی از کوچه‌های محله اودلاجان (میدان سرچال) به نام هفت‌کنیسه است که خیلی از راهنماهای تورهای گردشگری آن را نمی‌شناسند. دهه ۴۰ که یهودیان اینجا زندگی می‌کردند در این کوچه هفت کنیسه یا همان هفت عبادتگاه بود. امروز در محله سرچال بخشی از محوطه کوچه هفت‌کنیسه به پارک تبدیل شده، اما این در شرایطی است که در دهه۴۰ تراکم جمعیت در اطراف سرچال به بیشترین میزان خود رسید. آن زمان حدود ۲۰ کنیسه بزرگ و کوچک در اودلاجان به چشم می‌خورد که روزهای عبادت همه لباس تمیز به تن کرده و همچنین غبار فرش‌های کنیسا را گرفته و چراغ‌های آن را تمیز می‌کردند.»
منبع: همشهری
