عصر تاریک ویروس‌ها در زمین؛ منتظر شیوع انواع پاندمی‌های مرگبار باشید
وقتی فعالیت‌های انسانی اکوسیستم را بر هم می‌زند، مشکلات به وجود می‌آیند. تغییرات اقلیمی می‌تواند منجر به شیوع پاندمی‌های مرگبار در آینده شود.
پاندمی یا گسترش جهانی بیماری‌های عفونی، به نظر می‌رسد که دوباره در حال بازگشت باشد. در قرون وسطی طاعون سیاه را داشتیم و پس از جنگ جهانی اول، آنفلوآنزای اسپانیایی شیوع پیدا کرد. ده‌ها میلیون نفر از مردم جان خود را از دست دادند. سپس علم پزشکی توانست برتری پیدا کند. واکسیناسیون آبله را ریشه‌کن کرد و فلج اطفال تقریبا به همین سرنوشت نزدیک شد. آنتی بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های باکتریایی در دسترس قرار گرفتند و اخیرا دانشمندان داروهای ضد ویروسی نیز توسعه دادند.
چرا این اتفاق می‌افتد؛ می‌توانیم از پاندمی‌های مرگبار آینده پیشگیری کنیم؟
اما در سال‌ها و دهه‌های اخیر، ظاهرا پاندمی‌های مرگبار دوباره بازگشته‌اند. در دهه ۱۹۸۰ با HIV (ایدز) مواجه شدیم؛ سپس چندین پاندمی آنفلوانزا، سارس و اکنون کوید را پشت سر گذاشتیم. البته درباره کوید چندان مطمئن نیستیم به پایان رسیده باشد.
اکوسیستم‌های ناپایدار
اکوسیستم‌های سالم و پایدار خدماتی ارائه می‌دهند که سلامت ما را حفظ می‌کنند. خدمات شامل تامین غذا و آب تمیز، تولید اکسیژن و فراهم کردن فضاهای سبز برای تفریح و حفظ سلامت روان ما می‌شوند.
یکی دیگر از خدمات کلیدی که اکوسیستم‌ها ارائه می‌دهند، تنظیم کردن بیماری‌هاست. زمانی که طبیعت در تعادل است، شکارچیان جمعیت گیاه خواران را کنترل و گیاه خواران رشد گیاهان را تنظیم می‌کنند. ظهور عوامل بیماری‌زا به شکلی که باعث پاندمی شود، دشوارتر است.
اما زمانی که فعالیت‌های انسانی اکوسیستم‌ها را مختل می‌کند و تعادل آن‌ها را برهم می‌زند (مانند تغییرات اقلیمی و از دست دادن تنوع زیستی) مشکلات زیادی ایجاد می‌شود.
به عنوان مثال، تغییرات اقلیمی بر تعداد و توزیع گیاهان و حیوانات تاثیر می‌گذارد. پشه‌هایی که بیماری‌ها را منتقل می‌کنند، حالا می‌توانند از مناطق گرمسیری به مناطقی که قبلا آب و هوای معتدل داشتند هم مهاجرت کنند. با گرم شدن کره زمین، این پشه‌ها ممکن است در ماه‌هایی که معمولا عاری از بیماری بوده‌اند، افراد بیشتری را آلوده کنند.
ما رابطه بین شرایط جوی و انتقال تب دنگی در چین را بررسی کرده‌ایم. یافته‌های ما همان نتیجه را تایید می‌کنند که بسیاری از مطالعات دیگر به آن رسیده بودند. طبق این تحقیقات، تغییرات اقلیمی احتمالا تعداد بیشتری از افراد را در معرض خطر ابتلا به تب دنگی قرار می‌دهد.
اهمیت تنوع زیستی در پیشگیری از پاندمی‌های مرگبار
از دست رفتن تنوع زیستی می‌تواند اثرات مشابهی با برهم زدن زنجیره‌های غذایی داشته باشد. هنگامی که دامداران در نیمه اول قرن بیستم جنگل‌های آمریکای جنوبی را برای چراگاه دام‌های خود پاکسازی کردند، خفاش‌های خون آشام کوچک که در جنگل می‌زیستند و از خون تغذیه می‌کردند، ناگهان با تعداد زیادی از حیوانات بزرگ و ساکن روبرو شدند که برای تغذیه آن‌ها مناسب بودند.
در حالی که پیش‌تر جمعیت خفاش‌های خون آشام به دلیل محدودیت غذا و حضور شکارچیان در اکوسیستم متعادل جنگل کنترل می‌شد، جمعیت این گونه در آمریکای جنوبی به شدت افزایش پیدا کرد.
خفاش‌ها ویروس هاری را منتقل می‌کنند؛ ویروسی که عفونت‌های کشنده مغزی در افراد مورد گزش ایجاد می‌کند. اگرچه تعداد مرگ و میر ناشی از هاری منتقل شده توسط خفاش‌ها در آمریکای جنوبی به دلیل برنامه‌های واکسیناسیون به طور چشمگیری کاهش یافته، هاری ناشی از گزش حیوانات دیگر همچنان یک تهدید جهانی محسوب می‌شود.
با گسترش توسعه شهری و کشاورزی به اکوسیستم‌های طبیعی، فرصت‌های بیشتری برای انسان‌ها و حیوانات اهلی ایجاد می‌شود تا به عوامل بیماری‌زایی آلوده شوند که معمولا فقط در حیات وحش وجود دارند. به ویژه زمانی که افراد حیوانات وحشی را شکار و مصرف می‌کنند.
مثلا ویروس اچ آی وی برای اولین بار از میمون‌هایی که در آفریقا برای غذا شکار شده بودند، وارد جمعیت انسانی شد. سپس از طریق سفر و تجارت به سراسر جهان راه پیدا کرد.
در همین حال، خفاش‌ها به عنوان عامل اولیه ویروسی شناخته می‌شوند که باعث همه‌گیری کوید یا کرونا شد؛ ویروسی که تا کنون جان بیش از ۷ میلیون نفر را گرفته است.
در نهایت تا زمانی که اثرات ناپایدار خود بر سیاره را کاهش ندهیم، پاندمی‌های مرگبار همچنان ادامه خواهند یافت.
تمرکز بر علل اصلی بروز پاندمی‌های مرگبار
عواملی مانند تغییرات اقلیمی، از دست رفتن تنوع زیستی و دیگر چالش‌های جهانی، از علت‌های اصلی (سطح بالا) پاندمی هستند. افزون بر آن افزایش تماس بین انسان‌ها، حیوانات اهلی و حیات وحش علت‌های نزدیک (فوری) این وقایع به شمار می‌روند.
در مورد ویروس HIV تماس مستقیم با خون آلوده میمون‌ها علت نزدیک بود، اما میمون‌ها تنها به این دلیل شکار و کشته می‌شدند که تعداد زیادی از مردم بسیار فقیر و گرسنه بودند. این را باید یک علت اصلی بدانیم.
تمایز بین علل اصلی و علل نزدیک اهمیت دارد، زیرا اغلب تنها با علل نزدیک برخورد می‌کنیم. در همین راستا، افراد ممکن است به دلیل استرس یا فشار اجتماعی سیگار بکشند (علل اصلی ابتلا به سرطان ریه)، اما این سموم موجود در دود سیگار هستند که سرطان را ایجاد می‌کنند (علت نزدیک).
به طور کلی، خدمات بهداشتی تنها بر منع افراد از سیگار کشیدن و درمان بیماری ناشی از آن متمرکز هستند؛ اما به حذف عوامل محرکی که آن‌ها را در ابتدا به سیگار کشیدن سوق می‌دهند توجه نمی‌کنند.
به همین ترتیب، ما با پاندمی‌های مرگبار از طریق قرنطینه، استفاده از ماسک، فاصله گذاری اجتماعی و واکسیناسیون مقابله می‌کنیم. اقداماتی که هدفشان متوقف کردن گسترش ویروس است؛ اما کمتر به علل اصلی همه‌گیری‌ها توجه می‌کنیم.
رویکرد سلامت سیاره‌ای
آگاهی درباره اتخاذ رویکردی به نام «سلامت سیاره‌ای» به منظور بهبود سلامت انسان هر روز بیشتر می‌شود. مفهوم مذکور بر پایه این درک است که سلامت انسان و تمدن بشری به شکوفایی سیستم‌های طبیعی و مدیریت خردمندانه این سیستم‌ها بستگی دارد.
با این رویکرد، محرک‌های اصلی مانند تغییرات اقلیمی و از دست رفتن تنوع زیستی در پیشگیری از پاندمی‌های آینده در اولویت قرار می‌گیرند. به طور همزمان، با همکاری متخصصان از رشته‌های مختلف به علل نزدیک نیز پرداخته می‌شود و در نتیجه خطر کلی کاهش می‌یابد.
رویکرد سلامت سیاره‌ای این مزیت را دارد که به طور همزمان هم سلامت محیط زیست و هم سلامت انسان را بهبود می‌بخشد. خوب است که حالا مراکز علمی و آموزشی مفاهیم سلامت سیاره‌ای را در آموزش علوم محیطی، علوم انسانی و علوم بهداشتی برنامه درسی بگنجانند.
با ادامه افزایش تغییرات اقلیمی، از دست دادن تنوع زیستی، جابجایی‌های جمعیتی، سفر و تجارت، خطر شیوع بیماری‌ها بیشتر می‌شود. ضروری است که حافظان آینده سیاره درک بهتری از نحوه مقابله با علل اصلی محرک پاندمی‌های مرگبار کسب کنند.
این مقاله ویرایش شده را ابتدا The Conversation منتشر کرده است.
در گجت نیوز بخوانید: پاندمی خطرناک بعدی به زودی می‌آید بازگشت کرونا با علائمی عجیب و غریب باز هم چین، باز هم فاجعه؛ مشاهده یک بیماری قارچی ترسناک دانشمندان می‌خواهند ویروس ها را جایگزین آنتی بیوتیک کنند
