آیا غذاهای اصلاح ژنتیکی شده واقعا خطرناک هستند؟
با وجود حضور گسترده غذاهای اصلاح ژنتیکی در بازار، ابهامات و نگرانی‌هایی در مورد اثرات آن‌ها بر سلامتی انسان و محیط زیست وجود دارد.
امروزه در قفسه‌های فروشگاه‌ها، محصولاتی با برچسب‌های Non-GMO (غیرتراریخته) به چشم می‌خورند. این برچسب‌ها اغلب روی محصولاتی که ادعا می‌کنند «بدون گلوتن» یا «کم‌چرب» هستند، مشاهده می‌شوند. اگرچه این برچسب هیچ اطلاعات دقیقی در مورد ویژگی‌های محصولات تراریخته ارائه نمی‌دهد، اما بدون شک برای ایجاد آرامش خاطر در مصرف‌کننده طراحی شده است. این برچسب به شما اطمینان می‌دهد غذایی که مصرف می‌کنید سالم است، زیرا هیچ اصلاح ژنتیکی در آن اعمال نشده است!
سازمان Non-GMO Project با لوگوی پروانه نارنجی، برای کمک به مصرف‌کنندگانی که می‌خواهند محصولات طبیعی و بدون دستکاری ژنتیکی بخورند، تاسیس شده است. این سازمان معتقد است که دانشمندان با ترکیب ژن‌های گیاهان، حیوانات و حتی ویروس‌ها موجودات جدیدی خلق می‌کنند که در طبیعت وجود ندارد. این کار می‌تواند عواقب غیرقابل پیش‌بینی داشته باشد و برای سلامتی انسان مضر باشد.
بیشتر بخوانید:
آیا دستکاری ژنتیکی محصولات غذایی برای انسان خطرناک است؟
غذاهای اصلاح ژنتیکی شده امروزه بخش عمده‌ای از محصولات کشاورزی آمریکا را تشکیل می‌دهند. بیش از ۹۰ درصد پنبه، سویا و ذرت کشت‌شده در این کشور، اصلاح ژنتیکی شده‌اند. اما آیا این محصولات برای سلامتی انسان و محیط زیست خطری دارند؟
خطرات احتمالی تولید غذاهای اصلاح ژنتیکی شده
پروژه غیر تراریخته به دشواری‌های مدیریت محصولات تراریخته در کشاورزی اشاره می‌کند. کشاورزانی که از بذرهای تراریخته استفاده می‌کنند، اغلب با مشکلات مالی مواجه می‌شوند زیرا این بذرها بسیار گران هستند. همچنین، جلوگیری از آمیختگی محصولات تراریخته با محصولات طبیعی، به ویژه در مورد گرده افشانی بسیار چالش‌برانگیز است. این مسئله می‌تواند باعث ایجاد محصولات جدیدی شود که ویژگی‌های نامشخصی دارند و برچسب‌گذاری و فروش آن‌ها را پیچیده می‌کند. این پیچیدگی‌ها نه تنها برای کشاورزان بلکه برای کل زنجیره غذایی از مزرعه تا سفره مشکل‌ساز است.
علاوه بر این، بذرهای تراریخته توسط شرکت‌هایی که آن‌ها را می‌سازند، ثبت اختراع می‌شوند. این بدان معناست که کشاورزان نمی‌توانند بذرها را نگه دارند یا خودشان تولید کنند و اگر سعی کنند بذرهای تولید شده توسط محصولات خود را بکارند، شرکت‌هایی مانند مونسانتو می‌توانند از آن‌ها به دلیل نقض حق ثبت اختراع شکایت کنند.
محصولات اصلاح ژنتیکی شده به‌ویژه آن‌هایی که در برابر علف‌کش‌ها مقاوم هستند، یک چالش جدی برای محیط‌زیست ایجاد کرده‌اند. این محصولات به کشاورزان اجازه می‌دهند تا مقدار بسیار بیشتری علف‌کش استفاده کنند بدون اینکه به محصولشان آسیبی برسد. اما این افزایش استفاده از علف‌کش‌ها، به ویژه علف‌کش‌های خطرناکی مانند رانداپ، می‌تواند عواقب جدی برای سلامت انسان و محیط‌زیست داشته باشد. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که رانداپ با افزایش خطر ابتلا به سرطان مرتبط است.
تصور کنید یک مزرعه پر از گل‌ها و گیاهان مختلف باشد. با استفاده از علف‌کش‌های قوی، همه گیاهان به جز محصول مورد نظر از بین می‌روند. اما این کار باعث می‌شود که علف‌های هرز خاصی که به این سم‌ها مقاوم هستند، به سرعت رشد کنند و کل مزرعه را فرا بگیرند. به این ترتیب، ما نه تنها تنوع گیاهی را از دست می‌دهیم، بلکه با مشکل علف‌های هرز مقاوم‌تری نیز روبرو می‌شویم.
مزایای پنهان تراریخته‌ها برای کشاورزی و محیط زیست
اگرچه استفاده از محصولات تراریخته و علف‌کش‌ها می‌تواند بر محیط زیست تأثیرات منفی بگذارد، اما نمی‌توان از مزایای آن نیز چشم‌پوشی کرد. تحقیقات نشان می‌دهند که این محصولات به افزایش عملکرد محصولات کشاورزی و سود کشاورزان کمک شایانی کرده‌اند. با این حال، افزایش استفاده از برخی علف‌کش‌ها، نگرانی‌هایی را در مورد تأثیرات محیط زیستی ایجاد کرده است. به‌طور کلی، ارزیابی دقیق مزایا و معایب این فناوری نیازمند بررسی‌های جامع‌تر و طولانی‌مدت‌تر است.
از آنجا که نیازی به سمپاشی مکرر با آفت‌کش‌ها نیست، انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز به لطف محصولات اصلاح ژنتیکی کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۸، این کاهش به اندازه‌ای بوده که گویی ۱۵ میلیون خودرو کمتر در جاده‌ها تردد می‌کرده‌اند.
در حالی که کشورهای توسعه‌یافته به دلایل مختلف، از جمله نگرانی‌های زیست‌محیطی، با احتیاط بیشتری به محصولات تراریخته نگاه می‌کنند، این محصولات در کشورهای در حال توسعه که کشاورزان با چالش‌های جدی مانند آفات و بیماری‌های گیاهی دست و پنجه نرم می‌کنند، به عنوان یک راه حل موثر برای بهبود سلامت کشاورزان و افزایش تولید محصولات کشاورزی مورد توجه قرار گرفته‌اند. آمارها نشان می‌دهند که در کشورهایی مانند آفریقا جنوبی، چین و هند کاهش قابل توجهی در موارد مسمومیت با آفت‌کش‌ها پس از گسترش کشت محصولات تراریخته رخ داده است.
گوجه فرنگی Flavr Savr در سال ۱۹۹۴ به عنوان اولین محصول اصلاح شده ژنتیکی به بازار عرضه شد. این محصول با هدف افزایش ماندگاری و بهبود کیفیت تولید شده بود، اما به سرعت به کانون توجه منتقدان محصولات تراریخته تبدیل شد. موسسه فناوری مسئولانه با انتشار مطالعاتی، ادعاهای جدی در مورد خطرات سلامتی این محصولات مطرح کرد. با این حال، نتایج این مطالعات هرگز توسط جامعه علمی به طور گسترده پذیرفته نشد و سایر دانشمندان نتوانستند این نتایج را تکرار کنند.
بی‌خطری محصولات تراریخته از دیدگاه علم
تحقیقات متعدد و گسترده در سطح جهانی که توسط گروه‌های مختلفی انجام شده نتوانسته‌اند هیچ مدرک علمی معتبر مبنی بر اثرات سوء مصرف محصولات تراریخته بر سلامت انسان ارائه دهند. حتی در بررسی‌های دقیق در سطح سلولی و مولکولی، هیچ مدرکی دال بر وجود مشکلات خاص ناشی از مصرف این محصولات یافت نشده است.
غذاهای اصلاح ژنتیکی
دانشمندان برای اینکه مطمئن شوند خوردن غذاهای تراریخته مشکلی برای نسل‌های آینده ایجاد نمی‌کند، آزمایش‌هایی روی موش‌ها انجام دادند. آن‌ها به مدت چند نسل به موش‌ها غذاهای تراریخته دادند و بعد از مدتی موش‌ها و بچه‌هایشان را از نظر سلامتی بررسی کردند. نتایج این آزمایش‌ها نشان داد که این غذاها هیچ مشکلی برای موش‌ها و بچه‌هایشان ایجاد نکرد.
هدف از تولید محصولات تراریخته، بهبود ویژگی‌های محصولات کشاورزی مانند افزایش مقاومت در برابر آفات، بهبود ارزش غذایی یا افزایش عملکرد است. اما این اصلاح ژنتیکی به گونه‌ای انجام می‌شود که هیچ‌گونه خطر سلامتی برای مصرف‌کنندگان ایجاد نکنند. تمام ژن‌های جدیدی که به این محصولات اضافه می‌شوند، به دقت مورد بررسی قرار می‌گیرند تا اطمینان حاصل شود که هیچ‌گونه عارضه جانبی ندارند.
برخلاف تصورات نادرست، تولید گوجه فرنگی Flavr Savr فرایندی پیچیده و خطرناک نبود. دانشمندان در واقع از یک روش طبیعی استفاده کردند. ژنی که باعث کند شدن روند فساد گوجه می‌شد، از قبل در خود گوجه وجود داشت. دانشمندان تنها این ژن را تقویت کردند تا اثر بیشتری داشته باشد. برای این کار، ژن را به یک باکتری بی‌ضرر منتقل کردند و سپس آن را به گوجه بازگرداندند. این فرآیند شبیه به کپی کردن یک دستور پخت و اضافه کردن آن به یک کتاب آشپزی است. هیچ ماده خارجی و مضری به گوجه اضافه نشد و بنابراین هیچ خطری برای سلامتی وجود نداشت.
خیلی‌ها فکر می‌کنند خوردن غذاهای تراریخته باعث سرطان می‌شود، اما دانشمندانی که روی سرطان مطالعه می‌کنند می‌گویند این فکر اشتباه است. آن‌ها می‌گویند هیچ دلیلی وجود ندارد که نشان دهد این غذاها باعث بیماری می‌شوند. اگر این غذاها باعث سرطان می‌شدند تا حالا باید خیلی از مردم به این بیماری مبتلا شده بودند. اما آمارها نشان می‌دهند که تعداد مبتلایان به سرطان هیچ تغییری نکرده است.
نجات زندگی‌ها با غذاهای تراریخته
درک اهمیت واقعی محصولاتی که اصلاح ژنتیکی شده‌اند به ویژه برای جوامع غربی ممکن است چالش‌برانگیز باشد. در حالی که برای ما ماندگاری بیشتر یک گوجه‌فرنگی ممکن است مسئله‌ای حیاتی به نظر نیاید، در مناطقی از جهان که گرسنگی تهدیدی جدی و روزمره برای زندگی انسان‌هاست، محصولات تراریخته نقشی حیاتی در نجات جان حدود یک میلیارد نفر ایفا کرده‌اند. این محصولات با افزایش بازدهی و مقاومت در برابر آفات و خشکی به تأمین غذای افرادی کمک می‌کنند که در غیر این صورت با خطر گرسنگی روبرو بودند.
غذاهای اصلاح ژنتیکی
سیب‌های تراریخته‌ای که دیرتر قهوه‌ای و پوسیده می‌شوند به ما کمک می‌کنند تا غذای کمتری را دور بریزیم. همچنین، سویای تراریخته می‌تواند روغنی سالم‌تر تولید کند. سیب‌های قطبی نمونه‌ای از چگونگی بهبود کیفیت غذای ما توسط محصولات تراریخته هستند، اما هدف نهایی این فناوری تضمین دسترسی همگانی به غذای کافی و مغذی است.
برنج تراریخته غنی‌شده با بتاکاروتن (پیش‌ساز ویتامین A)، با هدف نجات جان میلیون‌ها انسانی تولید شد که در معرض خطر کمبود این ویتامین حیاتی قرار داشتند. از آنجا که بتاکاروتن در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شود، این برنج می‌توانست نقشی حیاتی در مناطقی از جهان ایفا کند که کمبود ویتامین A سالانه جان حدود یک میلیون نفر را می‌گیرد و منجر به نابینایی حدود نیم میلیون نفر دیگر می‌شود.
متأسفانه، علی‌رغم عدم وجود هیچ گونه شواهدی مبنی بر خطرناک بودن آن، برنج طلایی (Golden Rice) هرگز به طور گسترده کشت و توزیع نشد، زیرا گروه‌های مخالف محصولات اصلاح ژنتیکی، از جمله گرین‌پیس، علیه آن کارزار به راه انداختند و دولت‌ها را متقاعد به ممنوعیت آن کردند. تا به امروز، با وجود مطالعاتی که نشان می‌دهند این برنج ویتامین A بیشتری نسبت به اسفناج دارد، هرگز در مقیاس وسیع کشت نشده است.
نزدیک به ۸۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان به طور مداوم با گرسنگی دست و پنجه نرم می‌کنند و حدود ۹ میلیون نفر از این تعداد هر سال جان خود را از دست می‌دهند. محصولات تراریخته به تنهایی نمی‌توانند این مشکل جهانی را حل کنند (آن‌ها دهه‌هاست که وجود داشته‌اند و واضح است که گرسنگی همچنان پابرجاست) اما می‌توانند این آمارها را کاهش دهند. بازدهی بیشتر محصولات با تغذیه بهتر و مقاومت بیشتر در برابر آفات و شرایط نامساعد، به معنای دسترسی بیشتر افراد به غذا است.
محصولات تراریخته رایج
همانطور که پیش‌تر اشاره شد، طیف وسیعی از مواد غذایی تراریخته در سراسر جهان در دسترس است. از سیب و ذرت گرفته تا برنج، تنوع این محصولات بسیار زیاد است. به احتمال زیاد شما نیز تاکنون احتمالا بدون آنکه مطلع باشید غلات، محصولات سویا، شکر و سایر مواد غذایی اصلاح ژنتیکی شده را مصرف کرده‌اید. علاوه بر این‌ها، محصولات تراریخته جدیدتری نیز به بازار عرضه شده‌اند.
ماهی آزاد AquAdvantage نوعی ماهی آزاد است که با تغییرات ژنتیکی خیلی سریع‌تر از ماهی‌های معمولی بزرگ می‌شود و زودتر به اندازه‌ای می‌رسد که بشود آن را فروخت. این ماهی یکی از اولین حیواناتی است که اصلاح ژنتیکی شده و با اینکه هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد این ماهی ضرری دارد، مردم خیلی بیشتر از گیاهان تراریخته نگران آن هستند. رسانه‌ها هم به این ماهی‌ها «فرانکن‌ماهی» می‌گویند.
در کانادا، خوک‌ها را هم دستکاری ژنتیکی کرده‌اند تا مشکل فسفر زیاد در کودشان حل شود. این خوک‌ها که به «خوک‌های محیط‌زیستی» معروفند، طوری ساخته شده‌اند که خودشان ماده‌ای را تولید می‌کنند که قبلا کشاورزها به غذایشان اضافه می‌کردند. این کار باعث می‌شود فسفر کمتری در کودشان باشد. بعضی از گاوها هم طوری پرورش داده شده‌اند که کمتر بادگلو می‌زنند و این یعنی ۲۵٪ متان کمتری تولید می‌شود.
غذاهای اصلاح ژنتیکی
یکی از دستاوردهای قابل توجه مهندسی ژنتیک، پرورش بزهایی است که قادر به تولید ابریشم عنکبوت هستند. با انتقال ژن‌های تولیدکننده ابریشم به بزها غدد شیری آن‌ها به گونه‌ای تغییر یافته که در هنگام دوشیدن علاوه بر شیر، ابریشم عنکبوت نیز تولید می‌شود. این پژوهش‌ها به دلیل کاربردهای بالقوه فراوان ابریشم عنکبوت در صنایع مختلف ادامه یافته‌اند؛ چرا که جمع‌آوری ابریشم به روش طبیعی از عنکبوت‌ها به دلیل جثه کوچک و رفتارهای خاص آن‌ها بسیار دشوار است.
با بهره‌گیری از فناوری مهندسی ژنتیک، دانشمندان در تلاشند تا کلم‌هایی مقاوم به آفات تولید کنند. در این روش، ژن‌های تولیدکننده سم در عقرب‌ها، به گونه‌ای اصلاح شده و به برگ‌های کلم منتقل می‌شوند که سم تولیدشده برای انسان بی‌ضرر باشد، اما همچنان به‌عنوان یک عامل بازدارنده و کشنده برای آفاتی مانند کرم کلم عمل کند. این رویکرد می‌تواند جایگزین مناسبی برای آفت‌کش‌های شیمیایی باشد.
ممکن است در نگاه اول، این اصلاح ژنتیکی عجیب و حتی خطرناک به نظر برسد و به سادگی بتوان آن را به شکلی ترسناک جلوه داد. اما هدف واقعی پشت این فناوری و مزایای آن پس از بررسی دقیق‌تر کاملا مشخص می‌شود. هدف اصلی تمام GMO بهبود وضعیت موجود است.
جنجال پیرامون محصولات تراریخته
با وجود تأیید بی‌خطر بودن محصولات تراریخته توسط علم همچنان شاهد مخالفت‌های گسترده‌ای از سوی افراد، سازمان‌ها و حتی دولت‌ها هستیم. متخصصان بیوتکنولوژی در بلژیک در مقاله‌ای استدلال کرده‌اند که بخشی از این مخالفت ریشه در پیش‌فرض‌های ذهنی ما دارد. به این معنا که ذهن ما به سادگی می‌تواند دلایلی برای مضر بودن این محصولات پیدا کند و در نتیجه مضر بودن آن‌ها را باور کند.
در واقع اکثر افرادی که مخالف محصولات تراریخته هستند، به اندازه‌ای که فکر می‌کنند اطلاعات ندارند. مطالعات نشان داده کسانی که بیشترین مخالفت را دارند و فکر می‌کنند که اطلاعات زیادی دارند، در واقع دانش زیادی دارند. هیچ اشکالی در ندانستن چیزی وجود ندارد؛ تقریبا هیچ یک از ما قبل از گوجه فرنگی (Flavr Savr) در مورد محصولات تراریخته چیزی نمی‌دانستیم. ارزشش را دارد که قبل از محکوم کردن هر چیزی در مورد آن اطلاعات کسب کنیم.
نگاه برخی افراد به‌ویژه سرآشپزها به محصولاتی که دستکاری ژنتیکی شده‌اند فراتر از مسائل علمی و بهداشتی است. آن‌ها بیشتر نگران تأثیرات اقتصادی و اجتماعی این محصولات، به‌ویژه کنترل شرکت‌های بزرگ بر منابع غذایی هستند. این جنبه از موضوع از دغدغه‌های احتمالی مربوط به سلامت اهمیت بیشتری دارد.
فعال ضد تراریخته‌ای که تغییر عقیده داد
جالب است که برخی افراد پس از کسب اطلاعات بیشتر در مورد محصولات تراریخته، دیدگاه قبلی خود را تغییر داده‌اند. به عنوان مثال، مارک لیناس، فعال محیط زیستی که قبلا به طور جدی با این محصولات مخالف بود و حتی به تخریب آن‌ها می‌پرداخت، اکنون دیدگاه متفاوتی دارد. او در گذشته معتقد بود که علم در حال دستکاری عناصر بنیادین طبیعت است و این موضوعی بود که نه تنها نمی‌توانست از آن حمایت کند، بلکه باید فعالانه برای توقف آن تلاش می‌کرد.
با گذشت زمان، نگرانی مارک لیناس در مورد چیزهای دیگر محیط زیست مثل تغییرات آب و هوا بیشتر شد، او کم‌کم به علمی که پشت فناوری تراریخته بود علاقه‌مند شد و فهمید که طرز فکر قبلی‌اش خیلی درست نبوده است. بعد از آنکه فهمید محصولات اصلاح ژنتیکی چطور درست می‌شوند، نظرش را عوض کرد و از بقیه کسانی که مثل او فکر می‌کردند هم خواست که همین کار را بکنند و جلوی پیشرفتی که می‌تواند به سیر کردن آدم‌های گرسنه کمک کند را نگیرند.
/در گجت نیوز بخوانید:
