گنج قیمتی زیر دریاچه نمک؛ ایران هم به باشگاه لیتیومی‌ها پیوست
زیر خاک‌های دریاچه نمک قم، لایه لایه لیتیوم دفن شده است. این خلاصه گزارشی بود که وزارت صمت اخیرا منتشر کرد. ایران و روسیه با همدیگر نقاط مختلفی از خاک این دریاچه را آزمایش کرده‌اند که حالا نشان می‌دهد استخراج این سنگ با ارزش می‌تواند از این نقطه ما را به چه ثروت زیادی برساند.
روز چهارشنبه وزارت صمت گزارشی منتشر کرد که در آن نوشته بود در یک سال گذشته روی شورابه‌های نمکی سه استان هم‌مرز تحقیق کرده و به نتایج جالبی رسیده‌اند. آنها به کمک یک شرکت معدنی روس در 46 ایستگاه چاهک‌هایی یک تا دو متری در کفه‌های نمکی حفر و در آزمایشگاه‌های روسی مواد آن را بررسی کردند. درباره کجا حرف می‌زنیم؟ یک مختصات جغرافیایی بین قم، اصفهان و سمنان در 85 کیلومتری جنوب تهران.
قبل از خواندن محتوای گزارش و جزئیات آن باید به یک سوال مقدماتی جواب داد. اهمیت لیتیوم چیست که روسیه برای شناسایی این سنگ به کمک ایران آمده؟ احتمالا خاطرتان باشد آن زمان که باتری گوشی‌های موبایل را می‌شد جدا کرد، توصیه می‌شد که آنها را دور نیندازید و به جای آن به موبایل‌فروشی‌ها بدهید. این باتری‌ها لیتیومی بودند و قیمت بالایشان از این جهت بود که هم سبک بودند و هم مقاومت بالایی نسبت به حرارت داشتند.
از لیتیوم برای مواد روکش و پر کردن دندان هم استفاده می‌کنند. این‌ها استفاده‌های روزمره لیتیوم هستند و به جز این در تولید دارو (مثل داروی لیتیوم کربنات) یا ساخت اسلحه هم استفاده دارد. در مقابل این همه کاربرد، منابع لیتیوم آنقدری زیاد نیست که بتواند مصارف آن را تامین کند. بنابراین تقاضای زیاد برای آن باعث شده که ارزش آن بالا برود و به کالای استراتژیکی برای کشورها تبدیل شود.
حالا برگردیم به گزارش وزارت صمت. آزمایش‌های وزارتخانه چه چیزی نشان می‌داد؟ وزارت صمت ادعا می‌کند به ذخایر لیتیوم با غلظت‌های بالا رسیده که برای ایران در سطح جهانی قابل رقابت است. این‌ها را کجا پیدا کرده‌اند؟ بخشی از این لیتیوم در دریاچه نمک قم شناسایی شده. قمی‌ها بیشترین غلظت لیتیوم را در زمین‌های خود داشتند که حداکثر دارای ۸۱.۴ میلی‌گرم لیتیوم در هر لیتر شورابه بوده است.
بخشی دیگر در خور قرار داشته؛ در شورابه‌های ورودی کارخانه پتاس و در جاده خور به طبس. این کارخانه یکی از بزرگترین ذخایر املاح معدنی را دارد که کودهای شیمیایی یا محصولات دارویی تولید می‌کند. در این نقطه در هر لیتر شورابه 41 میلی‌گرم لیتیوم قرار دارد.
ایستگاه سوم در استان سمنان قرار دارد. در روستای طرود و شهرستان شاهرود که احتمالا باید به زودی شاهد رفت و آمد خودروهای سنگین استخراج معدن و کارگران و مهندسان باشد. یک منطقه با آب و هوای گرم و خشک و کویری که در مسیر راه ارتباطی شاهرود به اصفهان قرار دارد.
غلظت لیتیوم در اینجا چقدر است؟ 18 میلی‌گرم در هر لیتر. برای اینکه ببینیم آیا استخراج این لیتیوم صرفه اقتصادی دارد یا نه باید آن را با نقاط دیگر دنیا مقایسه کنیم. یک دریاچه در نوادای آمریکا (دریاچه سیلور پیک) با ۵۰-۱۰۰ ppm هم استخراج تجاری لیتیوم انجام می‌شود. پس ۸۱.۴ ppm لیتیوم در قم کم هم نیست، ولی خیلی هم بالا نیست. کارشناس‌های معدن می‌گویند سرعت استخراج از شورابه بسیار کند است و به جیب ما ایرانی‌ها نمی‌آید.
در جست‌وجوی شرکت مرموز روسی
در گزارش وزارت صمت اسمی از این شرکت روس نیامده اما اخیرا زمزمه‌هایی از توسعه فعالیت‌های شرکتی به نام «پولار لیتیوم» شنیده شده که برخی ادعا می‌کنند همان شرکت همکار وزارت صمت در ایران است. اخیرا رویترز گزارش داده بود که روسیه در حال تسریع برنامه‌های خود برای گسترش استخراج لیتیوم بوده. پس از تحریم‌ها، تأمین لیتیوم از شیلی و آرژانتین متوقف شد و روسیه به جستجوی لیتیوم کربنات از بولیوی و چین پرداخت. در گزارش رویترز نام پولار لیتیوم هم آمده بود. البته در کنار شرکت‌های دیگری به نام غول فلزات روسی، Nornickel و شرکت دولتی انرژی هسته‌ای Rosatom.
چرا زیر دریاچه؟
لیتیوم‌ها زیر دریاچه چه کار می‌کردند؟ یکی از نقاط مناسب برای شکل‌گیری لیتیوم، دریاچه‌های خشک شده هستند. از روزی که این گزارش وزارت صمت منتشر شد تحلیل‌های غیر رسمی مبنی بر این شکل گرفت که اصلا علت خشک شدن دریاچه ارومیه هم همین بوده که از آن لیتیوم استخراج شود چرا که پیش از این ادعاهایی درباره وجود لیتیوم زیر دریاچه ارومیه هم وجود داشت.
اما زمین شناس‌ها این استدلال‌ها را غیر علمی می‌دانند. چرا که گرفتن امتیاز کشف معدن نیاز به ده‌ها مجوز از سازمان‌های محیط زیستی دارد و به این سادگی‌ها داده نمی‌شود. در نتیجه حتی اگر لیتیومی هم زیر دریاچه ارومیه باشد اثبات نمی‌کند که عمدی در خشک شدن این دریاچه وجود داشته.
چرا لیتیوم مهم شد؟
تقریبا سه الی چهار سال است که در سطح رسانه‌ها درباره درآمد افسانهای لیتیوم حرف زده می‌شود. اولین بار چه زمانی لیتیوم مهم شد؟ یکی از اولین بارهایی که همه معادلات درباره لیتیوم به هم ریخت زمانی بود که شایعاتی درباره معدنی درباره همدان منتشر شد. یعنی سال 1401.
آن موقع حتی یک نشریه هندی خبر کشف این معدن در همدان را منتشر کرد. گزارش وزارت صمت این بود که در یک محدوده 11 کیلومتر مربعی معدنی وجود دارد که می‌تواند 8 میلیون و 500 هزار تن ترکیبی از لیتیوم و خاک ( یا اصطلاحا کانسنگ) بدهد. آن زمان در روزنامه هفت صبح با مهندسان معدن گفت‌و‌گو و محاسبه کردیم که به نرخ روز لیتیوم، ارزش این معدن حدود 57 میلیون دلار برآورده می‌شد.
کدام کشورها سرآمد لیتیوم هستند؟
آمارهای جهانی نشان می‌دهد که در مورد استخراج لیتیوم، چینی‌ها رتبه اول دنیا را دارند. استرالیا در رده دوم است و سپس در جایگاه‌های بعدی کشورهای آمریکای جنوبی مانند شیلی و مکزیک هستند. آمریکای شمالی و کانادا هم در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. در معادلات بازار جهانی لیتیوم، گزارش وزارت صمت از این جهت اهمیت زیادی داشت که ایران در شرایط تحریم امتیازهای خود را به دنیا نمایش دهد که آیا کشوری حاضر هست در شرایط تحریمی ریسک ارتباط با ما را برای استخراج این سنگ‌های با ارزش بپذیرد یا نه؟
منبع: هفت صبح
