این قاره دارد «شکافته» می‌شود
فرادید| سامانه‌ی گسلی شرق آفریقا یکی از چشمگیرترین نمونه‌های گسست فعال قاره‌ای روی زمین به شمار می‌آید. این منطقه‌ی عظیم گسلی بیش از ۶۰۰۰ کیلومتر از دریای سرخ تا موزامبیک امتداد دارد، جایی که نیروهای عظیم تکتونیکی به معنای واقعی کلمه قاره را از هم می‌گسلند. این منطقه در نقطه‌ی اتصال سه صفحه‌ی تکتونیکی اصلی یعنی صفحه‌ی سومالی، صفحه‌ی آفریقا و صفحه‌ی عربی است.
به گزارش فرادید، این صفحات به مدت تقریبی ۲۵ میلیون سال است که به آهستگی از یکدیگر جدا می‌شوند و چشم‌اندازی دیدنی از دره‌های عمیق با کوه‌های آتشفشانی ایجاد کرده‌اند، از جمله کوه کیلیمانجارو؛ بلندترین قله‌ی آفریقا. آنچه این پدیده‌ی زمین‌شناسی را به شکل ویژه‌ای جذاب کرده اینست که ما می‌توانیم این شکاف قاره‌ای را به شکل زنده و در زمان حال مشاهده کنیم.
به گفته‌ی زمین‌شناسان، شاخ آفریقا که کشورهایی چون سومالی، اتیوپی و کنیا را در بر می‌گیرد، به تدریج در حال جدا شدن از سرزمین اصلی با نرخی معادل چند میلیمتر تا چند سانتیمتر در سال است. این جدایی مداوم مشابه فرآیندهایی است که در طول تاریخ زمین رخ داده‌اند، مانند جدا شدن کوه‌های یخی عظیم از صفحات یخ قاره‌ای، البته در مقیاسی بسیار بزرگ‌تر از دید زمین‌شناسی!
زمانی که شکاف‌ها اقیانوس می‌شوند: تولد یک دریای جدید
جامعه‌ی علمی به شکل گسترده‌ای توافق دارد که این جدایی قاره‌ای در نهایت منجر به ایجاد یک اقیانوس جدید خواهد شد. جیلیز چازت، زمین‌شناس و استاد دانشگاه بریتانی غربی توضیح می‌دهد: «اقیانوس‌های زمین از شکستن قاره‌ای که به دو نیم تقسیم می‌شود به وجود می‌آیند.» این فرآیند مشابه همان چیزیست که سبب شد اقیانوس اطلس پس از جدا شدن آفریقا و قاره‌های آمریکا، میلیون‌ها سال پیش شکل بگیرد.
شکاف در حال ظهور به احتمال زیاد از منطقه‌ی عفار در ورودی دریای سرخ آغاز شده و تا کنیا و شاید تا امتداد مرز تانزانیا گسترش خواهد یافت. با کامل شدن این فرآیند زمین‌شناسی، شاخ آفریقا به یک جزیره‌ی عظیم تبدیل خواهد شد که با دریایی جدید از سرزمین اصلی جدا شده است.
این رویداد زمین‌شناسی شگفت‌آور با دیگر تغییرات مهم زیست‌محیطی که در سراسر جهان در حال وقوع هستند، قابل‌قیاس است. همانطور که جنگل‌های باستانی که برای هزاران سال در یخ مدفون بودند اکنون به دلیل تغییرات اقلیمی نمایان می‌شوند، این شکاف قاره‌ای نیز یکی دیگر از دگرگونی‌های چشمگیر در سطح سیاره‌ی ما را نمایان می‌کند.
شتاب در شکاف قاره‌ای
دهه‌ها بود دانشمندان باور داشتند کامل شدن این جدایی قاره‌ای میلیون‌ها سال طول خواهد کشید. اما رویدادهای چشمگیر سال ۲۰۰۵ این بازه‌ی زمانی را به چالش کشید. در غرب اتیوپی، شکاف عظیمی به طول کم و بیش ۶۰ کیلومتر به شکل ناگهانی در پوسته‌ی زمین گشوده شد. ظرف چند دقیقه، زمین به اندازه‌ی دو متر از هم جدا شد، حرکتی که به‌شکل معمول صدها سال طول می‌کشد تا رخ دهد.
این شتاب غیرمنتظره، بحث‌های زیادی را میان زمین‌شناسان درباره‌ی امکان وقوع سریع‌تر این جدایی قاره‌ای نسبت به برآوردهای پیشین برانگیخت. در حالی که برخی پژوهشگران همچنان معتقدند جدایی کامل میلیون‌ها سال زمان می‌برد، دیگران این رویداد چشمگیر را مدرکی برای اثبات این می‌دانند که فرآیندهای زمین‌شناسی گاه می‌توانند بسیار سریع‌تر از حد انتظار پیش بروند.
ارزش استراتژیک شاخ آفریقا، بُعد دیگری به این پدیده‌ی زمین‌شناسی می‌بخشد. این منطقه جایگاه گذرگاهی حیاتی به دریای سرخ و کانال سوئز را دارد، مسیری که تعداد بی‌شماری از کشتی‌های باری و نفتکش‌ها از آن عبور می‌کنند. این دگرگونی زمین‌شناسی می‌تواند به شکل بالقوه بر مسیرهای تجارت جهانی و اکوسیستم‌های منطقه‌ای اثر بگذارد، اثراتی که محققان همچنان برای درک کامل آن‌ها تلاش می‌کنند.
شتاب در جدایی قاره‌ای، مشابه دیگر پدیده‌های زیست‌محیطی است که دانشمندان در سراسر جهان تحت نظر دارند. همانطور که پژوهشگران مکانیزم‌هایی را که موجب تسریع در فروپاشی گونه‌های زیستی می‌شوند شناسایی کرده‌اند، رویداد شکاف اتیوپی نشان می‌دهد فرآیندهای طبیعی گاه می‌توانند با سرعت‌هایی پیش روند که انتظار نمی‌رود.
با اینکه جدول زمانی و محل دقیق این جدایی هنوز روشن نشده، یک نکته کاملاً روشن است: جغرافیای آفریقا در برابر چشمان ما در حال تغییر است. این شکاف قاره‌ای یکی از مهم‌ترین رویدادهای زمین‌شناسی است که انسان تاکنون شانس مشاهده و مطالعه‌ی آن را در زمان حال داشته و داده‌های بی‌سابقه از چگونگی تحول مداوم سطح سیاره‌ی ما ارائه می‌دهد.
مترجم: زهرا ذوالقدر
