فاجعه بندر شهید رجایی نمونه‌ای از بحران مزمن حوادث کار و نقص ایمنی در ایران است
یک حقوقدان درباره حادثه بندر شهید رجایی تاکید کرد: نارسایی بازرسی‌ها و امر ایمنی به بخش خصوصی یا تجاری و بازرگانی محدود نمی‌شود. حادثه بندر شهید رجایی نشان می‌دهد که عدم رعایت ایمنی و استانداردها در کشور مختص کارگاه‌های کوچک یا کارفرمایان بی‌مبالات و سودجو نیست.
به گزارش تجارت نیوز، مفهوم ایمنی به ایجاد شرایطی اشاره می‌کند که در آن خطرات محیط کار در کمترین سطح قرار دارد و سلامت جسمی و روانی کارگران تضمین شده است. اهمیت ایمنی به سطوح فنی محدود نمی‌شود. ایمنی علاوه‌بر الزام فنی، تعهدی اجتماعی و سیاسی برای حفظ حقوق و جان افراد است.
در ایران به دلایلی نظیر عدم اجرای دقیق استانداردها و قوانین ایمنی، نقص در نظارت و مشکلات زیرساختی، حوادث کار به مسئله‌ای مزمن تبدیل شده است که سالانه جان کارگران زیادی را می‌ستاند. حادثه بندر شهید رجایی نمونه‌ای دردناک از این واقعیت است. ابعاد بزرگ این حادثه نشان می‌دهد نقص ایمنی می‌تواند چه تبعات گسترده‌ای در پی داشته باشد. برای صحبت بیشتر درباره این موضوع با فرشاد اسماعیلی، حقوقدان و مشاور کار و بیمه، گفت‌و‌گو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
علت حادثه و محل تقصیر باید مشخص شود
اسماعیلی با اشاره هنوز علت حادثه بندر شهید رجایی مشخص نیست، می‌گوید: «طبق مواد 60 و 66 قانون تامین اجتماعی حادثه بندر شهید رجایی، حادثه ناشی از کار تلقی می‌شود. علت این حادثه هنوز مشخص نیست و بر اساس اطلاعات موجود نمی‌توان نظر کارشناسی داد. با توجه به صحبت‌های مسئولان و ابعاد فاجعه می‌توان گفت اهمال، سهل‌انگاری و بی‌مبالاتی رخ داده است که مصادیق امور غیرعمد هستند. مسئله این است که فعل یا ترک فعل غیرعمد چیست؟ بی‌احتیاطی ناشی از فعل خطاست یا ناشی از ترک فعل بوده است؟ یا اقدامی خلاف آیین‌نامه‌ها و مقررات انتظامی در خصوص مسائل ورود و خروج گمرک انجام شده است؟»
در سطوح بالاتر تقصیر به تناسب مسئولیت بیشتر است
او با تاکید بر لزوم در نظر گرفتن همه ابعاد حادثه برای مشخص شدن دلیل و مقصران احتمالی توضیح می‌دهد: «در مورد تقصیر به‌طور کلی می‌توانیم صحبت کنیم. برای تعریف سلسله مراتب در امر ایمنی باید مثلث وارونه‌ای را در نظر بگیریم که قاعده آن به سمت بالاست. در سطوح بالاتر تقصیر به تناسب مسئولیت، بیشتر است. در بالا حاکمیت و رگولاتوری را در نظر می‌گیریم. بخشی از حاکمیت که از اراده سیاسی و اقتصادی برخوردار است، اعم از قوای مختلف، از مسئولیت بیشتری برخوردار است. این مسئولیت در رابطه با پیشگیری، بازدارندگی و وضع قوانین، اجرای مقررات، نظارت و بازرسی و برخورد مناسب با تخلفات و نقض قوانین تعریف می‌شود.»
خلاء اراده سیاسی و قوانین مناسب مانع پیشگیری از حوادث کار بسیاری می‌شود
این پژوهشگر با بیان اینکه در سطوح بالا می‌توان به خلاء قوانین مناسب و عدم اراده سیاسی برای پیشگیری از حوادث اشاره کرد، می‌افزاید: «در سطوح پایین‌تر به مدیریت شرکت‌ها و مجموعه‌ای از کارفرماها می‌رسیم. در خصوص حادثه‌ای که در بندر شهید رجایی رخ داده است کنترل ورود و خروج کالاها، رعایت دستورالعمل‌های ایمنی و استانداردهای مربوط به محموله‌های خطرناک و بی‌خطر، جایگذاری مناسب کانتینرها با توجه به نوع محصول باید بررسی شوند. در رابطه با این موارد هنوز اطلاعاتی در دست نیست.»
اراده حاکمیت در برابر حوادث کار مسئولیت بیشتری دارد
اسماعیلی در ادامه عنوان می‌کند: «پس از مدیرعامل، هیات مدیره و مدیران میانی و سرپرستان، به کارمندان مجموعه می‌رسیم. در نهایت مسئولیت کارگران بررسی می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که اراده حاکمیت مسئولیت بیشتری دارد و در صورت وقوع حادثه، تقصیر در سطوح بالا بیشتر است. این نکات نافی هر گونه گزارش کارشناسی درباره این حادثه نیست.»
باید مشخص شود که علت حادثه به کدام سطح مسئولیت برمی‌گردد
این حقوقدان با بیان اینکه ابعاد بزرگ این حادثه به ما نشان می‌دهد که احتمالاً تقصیر و بی‌مسئولیتی در سطوح پایین نیست، می‌گوید: «حادثه ابعاد بزرگی دارد و حجم و نوع کالاها و گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد که احتمالاً تقصیر و مسئولیت به سطوح مدیریتی و حاکمیتی و عرف حاکم بر نحوه بارگیری و جاگذاری یکی از بزرگترین بنادر کالا در ایران برمی‌گردد.»
ایمنی در ایران امری سیاسی است
اسماعیلی با تاکید بر اینکه نارسایی بازرسی‌ها و امر ایمنی به بخش خصوصی یا تجاری و بازرگانی محدود نمی‌شود، این حادثه را نشان دهنده این موضوع می‌داند که عدم رعایت ایمنی و استانداردها در کشور مختص کارگاه‌های کوچک یا کارفرمایان بی‌مبالات و سودجو نیست.
او می‌افزاید: «این کاستی در سطوح بالاتر و در بندرگاهی مثل بندر شهید رجایی (که محل تبادل حجم عظیمی از کالاهای گوناگون است) نیز وجود دارد. ایمنی در کشور ما تبدیل به امر سیاسی شده است اما متاسفانه اراده‌ای برای تحقق آن وجود ندارد.»
بیش از 90 درصد جان‌باختگان حادثه کارگر بوده‌اند
این کارشناس با اشاره به تعداد بالای کارگران جان‌باخته در حادثه بندر شهید رجایی بندرعباس بیان می‌کند: «بین 90 تا 99 درصد جان‌باختگان کارگر بوده‌اند. تعداد مفقودی‌ها نیز بسیار بالاست. این حادثه در کنار دیگر حوادث سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این همه شلوغ‌کاری و جریان‌سازی راست اقتصادی که بر رفع موانع تولید و مقررات‌زدایی و مجوززدایی تاکید می‌کردند، نتیجه مطلوبی در پی نداشته است. سخت‌گیری‌هایی بابت اخذ مجوز برای ورود و ثبت و گردش کالا وجود داشت. ذیل گفتمان مذکور گفتند که این‌ها دست‌وپای کسب‌وکارها را بسته‌اند و باید مجوززدایی شود.»
حفظ نیروی انسانی مانند سرمایه مادی مهم است
او در پایان با تاکید بر این موضوع که مقررات‌زدایی با مصادیق اشتباه توالی فاسدی را به راه می‌اندازد، بیان می‌کند: «سخت‌گیری بی‌دلیل نبود و می‌توانست جلوی بسیاری از حوادث را بگیرد. کیفیت کار، محصول و گردش این‌ها و نیروی انسانی حفظ می‌شد. چنین فجایعی نشان‌دهنده شکست گفتمان رفع موانع تولید با مصادیق اشتباه است.»
