بحران کم آبی خراسان رضوی؛ نگرانی ها در مورد تامین آب شرب مشهد در تابستان
کاهش بارندگی و افزایش دمای هوا در خراسان رضوی، خشکسالی و کاهش شدید منابع آبی را در این استان رقم زده. سدسازی‌های افغانستان نیز در این میان نگرانی‌هایی را در مورد تامین آب شرب در فصل تابستان ایجاد کرده است. الهه موسوی، روزنامه‌نگار و کنشگر حوزه محیط زیست به «تجارت‌نیوز» می‌گوید هر چند اقدمات کشور همسایه در کم آبی خراسان رضوی بی‌تاثیر نیست اما شیوه حکمرانی آب در ایران نیز نادرست است و نمی‌توان همه تقصیرها را متوجه افغانستان دانست.
به گزارش تجارت نیوز، وضعیت منابع آبی خراسان رضوی در شرایط بحرانی و نگران‌کننده‌ای قرار دارد و تعدادی از شهرهای استان نیز با تنش آبی مواجه هستند. برخی مسئولان دولتی و کارشناسان، عواملی چون کاهش بارندگی، افزایش دمای هوا، سدسازی‌های افغانستان و کشاورزی سنتی را در کم آبی خراسان رضوی موثر می‌دانند.
تاثیر خشکسالی و کاهش بارندگی در کم آبی خراسان رضوی
الهه موسوی، روزنامه‌نگار و کنشگر حوزه محیط زیست در مورد دلایل کم آبی خراسان رضوی به تجارت‌نیوز می‌گوید: «بحران آب در ایران، بسیاری از استان‌های کشور را درگیر کرده و تقریبا همگی آنها با چالش کاهش بارندگی مواجه هستند. خراسان رضوی نیز از این شرایط مستثنی نیست.»
او می‌افزاید: «این استان در سال‌های گذشته نیز با مشکل کم آبی مواجه بوده و حال نیز به عنوان منطقه‌ای خشک، از تغییر اقلیم تاثیر بیشتری نسبت به برخی دیگر از مناطق گرفته است.»
کاهش 41 درصدی بارندگی نسبت به بلندمدت
داده‌های رسمی نیز این موضوع را تایید می‌کند. گزارش‌های سازمان هواشناسی نشان می‌دهد که میزان بارندگی در خراسان رضوی، از ابتدای سال آبی جاری تا پایان روز 28 اردیبهشت، 77.6 میلیمتر، معادل 41.2 درصد کاهش یافته (سال آبی از ابتدای مهر 1403 آغاز شده است و تا 31 شهریور امسال ادامه دارد.)
از سوی دیگر و بر اساس گزارش دیگری از این سازمان، در روز 28 اردیبهشت، کمترین دمای هوای خراسان رضوی 1.4 و بیشترین دمای استان 2.4 درجه نسبت به بلندمدت گرم‌تر شد. اختلاف دمای میانگین خراسان رضوی با بلندمدت نیز 1.9 درجه بود.
در این میان، ذخایر آبی سدهای استان نیز بر اثر کاهش بارندگی و افزایش دما به شدت کاهش یافته است و این وضعیت، به بحران کم آبی خراسان رضوی دامن زده. آنگونه که ایرنا گزارش داده است، تنها ۱۲ درصد از حجم ذخیره سدهای این استان آب دارد.
این موضوع به ویژه در مورد سد تبارک قوچان، دوستی، کارده، ارداک و طرق نگران‌کننده شده است؛ تا حدی که به گفته مسئولان، میزان آب موجود در مخزن سد دوستی مشهد، به «حجم مرده» رسیده.
آنگونه که محسن موسوی خوانساری، کارشناس آب، در این مورد توضیح داده است، زمانی که سدی به این مرحله می‌رسد، به این معناست که دیگر آبی برای بهره‌برداری ندارد (انتخاب).
حکمرانی آب در ایران نادرست و بدون نگاه ملی است
در این میان، سدسازی‌های افغانستان روی رودخانه هریرود و ضعف ایران در دیپلماسی آب، به مانعی جدی برای ورود حقابه ایران تبدیل شده و به کم آبی خراسان رضوی دامن زده است.
موسوی، روزنامه‌نگار حوزه محیط زیست نیز در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز تاثیر این موضوع را بر شرایط منابع آبی استان تایید می‌کند؛ در عین حال تاکید دارد که در بعد داخلی، اثر حکمرانی نادرست آبی را نیز نباید نادیده گرفت.
او توضیح می‌دهد: «کارشناسان سال‌هاست که به سیاستگذاری‌های نادرست در مدیریت منابع آب کشور، نقدهای جدی دارند اما متاسفانه توجهی به آنها نمی‌شود؛ در چنین شرایطی ایران نمی‌تواند به صورت جدی اعتراضی به اقدامات افغانستان داشته باشد.»
به گفته این کنشگر حوزه محیط زیست، سیاستگذاران و مسئولان در ایران معمولا منافع منطقه‌ای و محلی را به منافع ملی ترجیح می‌دهند و در نتیجه استان‌های بالادست با سدسازی‌های بی‌رویه، منابع آبی استان‌های پایین‌دست را محدود می‌کنند؛ در این میان، حقابه محیط زیست، شرب و کشاورزی نیز به صورت دقیق تعریف و پرداخت نمی‌شود.
موسوی تاکید می‌کند: «در شرایطی که حکمرانی آب در داخل کشور با نگاه ملی صورت نمی‌گیرد، مسئولان نمی‌توانند همه تقصیرها را متوجه کشور همسایه بدانند.»
برنامه‌ریزان درباره نقش کشاورزی در بحران آب اغراق می‌کنند
در عین حال، مسئولان محلی، کشاورزی سنتی را که بر اساس آمارها، 81 درصد مصرف آب این استان را به خود اختصاص داده است، یکی از عوامل اصلی کم آبی خراسان رضوی معرفی می‌کنند. اما موسوی معتقد است به طور کلی در ایران درباره نقش این حوزه در بحران آب اغراق می‌شود؛ تا نگاه‌ها از صنایع آب‌بر منحرف شود.
او توضیح می‌دهد: «مسئولان تلاش می‌کنند نقش کشاورزی را در بحران آب، بیش از حد پررنگ نشان دهند؛ در حالی که با این اقدام، به نوعی آدرس غلط می‌دهند. باید پرسید ایجاد صنایع آب‌بر در مناطق کم‌آب و فلات مرکزی ایران در شرایط کنونی تا چه حد نقش دارد؛ آن هم در حالی که تقریبا هیچکدام از آنها به مسئولیت‌های اجتماعی خود در زمینه بازچرخانی آب عمل نمی‌کنند.»
توسعه فضای سبز در شهرهایی که بحران آب دارند، ایرادی جدی است
موسوی ادامه می‌دهد: «به طور کلی برنامه‌‌ریزی‌های شهری و صنعتی در ایران بر اساس وضعیت منابع آبی استان‌ها و شهرهای مختلف صورت نمی‌گیرد؛ برای مثال در توسعه فضای سبز شهرها، کمتر به این موضوع توجه می‌شود.»
او در این زمینه به چمن‌کاری در شهرهای مانند مشهد با وجود کم آبی خراسان رصوی اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که این گونه گیاهی به شدت آب‌بر است و می‌توان گیاهان بومی و سازگار با شرایط کم آبی خراسان رضوی را جایگزین آن کرد.
چالش تامین آب شرب و قطعی‌های چندساعته
در شرایطی که کم آبی خراسان رضوی به مرحله بحران رسیده است، برخی از شهرها و روستاهای این استان با تنش آبی مواجه هستند.
اخیرا، تسنیم به نقل از مردم شهرستان صالح‌آباد این استان گزارش داده که آب شرب آنها جیره‌بندی شده است و در روز، حدود سه ساعت قطع می‌شود.
در این میان، کم آبی خراسان رضوی نگرانی‌هایی نیز در مورد تامین آب شرب شهر مشهد در تابستان وجود دارد. هر چند، مسئولان محلی وعده می‌دهند که این اتفاق نخواهد افتاد؛ اما تحقق آن را به همکاری مردم و کاهش مصرف آب در بخش‌های مختلف مشروط می‌کنند.
در این میان، برخی ساکنان مشهد می‌گویند همین حالا نیز در برخی روزها، با چالش قطعی آب مواجه هستند. این شرایط می‌تواند نگرانی‌ها را در مورد تامین آب شرب شهر در تابستان افزایش دهد؛ حسین اسماعیلیان، مدیرعامل آب و فاضلاب مشهد نیز سال گذشته کمبود آب شرب را تهدیدی جدی برای این شهر دانسته بود.
به نظر می‌رسد تغییر روش‌ها و سیاست‌های حکمرانی آب، در کشوری که باید خود را با کاهش منابع آبی سازگار کند، برای مدیریت کم آبی خراسان رضوی و دیگر استان‌ها ضروری به نظر می‌رسد.
برای اطلاعات بیشتر، مطالعه گزارش هشدارهای خشکسالی و تنش آبی در کدام استان ها جدی تر است؟ پیشنهاد می‌شود.
