تقویت مسیر تجارت تهران مسقط در پرتو تعاملات پایدار سیاسی – تجارت نیوز
با وجود رشد مستمر در مبادلات تجاری میان ایران و عمان، سطح روابط اقتصادی دو کشور هنوز با ظرفیت‌های موجود فاصله زیادی دارد؛ موضوعی که فعالان اقتصادی آن را ناشی از موانع ساختاری می‌دانند.
به گزارش تجارت نیوز، در حالی که روابط سیاسی ایران و عمان در سال‌های اخیر در بالاترین سطح خود قرار دارد، اما به اذعان بسیاری از کارشناسان، سطح مناسبات تجاری و اقتصادی میان دو کشور هنوز با ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل موجود فاصله‌ای معنادار دارد. سفر اخیر رئیس‌جمهور اسلامی ایران به مسقط و دیدار با فعالان اقتصادی عمانی بار دیگر بر اهمیت توسعه این روابط تاکید کرد.
در حاشیه این سفر، جمال رازقی، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و عمان در دیدار رئیس جمهوری اسلامی ایران با فعالان اقتصادی عمان تاکید کرد که «دو کشور ایران و عمان دوستی عمیقی با هم دارند که سالیان متمادی ادامه داشته و دارد ولی متأسفانه و علی‌رغم مراودات سیاسی بسیار صمیمانه، این موضوع منجر به رشد مناسب روابط تجاری فی‌مابین نشده است.»
رشدهای مقطعی، اما ناکافی
مسعود پزشکیان رئیس جمهور نیز در حاشیه این سفر اعلام کرده است که «به سلطان عمان گفتم ما بسیاری از تبادلات خود را می‌توانیم از طریق عمان انجام دهیم و اگر بستر لازم فراهم شود، حجم تجارت ایران و عمان به ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار خواهد رسید.»
بر اساس آمار رسمی، مبادلات تجاری میان ایران و عمان در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است. در سال ۱۴۰۱، این روابط با رشد ۶۰ درصدی همراه بود. در سال ۱۴۰۲ نیز جهش ۴۰ درصدی به ثبت رسید و در سال منتهی به بهار ۱۴۰۴، رشد قابل توجه دیگر رقم خورد.
بررسی جزئیات آخرین آمار تجارت میان دو کشور نیز حکایت از آن دارد که در سال ۱۴۰۳، ایران حدود ۶ میلیون تن کالا به ارزش ۱.۵۴۸ میلیارد دلار به عمان صادر کرده که نسبت به سال قبل از آن ۷.۹۴ درصد رشد داشته است. در مقابل، واردات از عمان با ۷۷۶ هزار تن به ارزش ۷۸۵ میلیون دلار، نسبت به سال ۱۴۰۲، ۹.۱۷ درصد کاهش یافته است. سهم عمان از تجارت خارجی ایران در سال ۱۴۰۳، ۲.۶۸ درصد از صادرات و ۱.۰۸ درصد از واردات کشور را تشکیل داده است.
با این حال، همان‌گونه که جمال رازقی اشاره کرد: «روابط تجاری فی‌مابین، هنوز به یک هشتم روابط تجاری ما با یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس نرسیده است.»
این سخن اشاره‌ای مستقیم به مقایسه‌ای نگران‌کننده است؛ جایی که علی‌رغم اشتراکات فرهنگی، همسایگی و روابط سیاسی گرم، میزان مبادلات اقتصادی هنوز به سطح مطلوب نرسیده است.
ظرفیت‌های تجاری استفاده‌نشده
بر اساس این گزارش، میانگین کل واردات عمان سالانه ۲۴ تا ۳۴ میلیارد دلار است که طبق اعلام کارشناسان، در بسیاری از کالاهای وارداتی به عمان ما مزیت رقابتی داریم ولی عمانی‌ها شناخت زیادی از کالاهای ما ندارند. این در حالیست که ایران و عمان از جهات مختلف می‌توانند مکمل یکدیگر باشند. عمان با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی خود در دهانه خلیج فارس و دسترسی به بازارهای شرق آفریقا، هند و کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس، می‌تواند دروازه صادراتی مهمی برای ایران باشد. از سوی دیگر، ایران با ظرفیت‌های صنعتی، معدنی و نیروی انسانی متخصص، می‌تواند بسیاری از نیازهای صنعتی و مصرفی عمان را تأمین کند.
در حال حاضر قیر نفت، شمش آهن و فولاد، و اوره عمده‌ترین اقلام صادراتی ایران به عمان و طلا به‌صورت خام، ذرت دامی و روغن دانه آفتابگردان مهم‌ترین اقلام وارداتی از این کشور بوده‌اند که نشان می‌دهد تنوع این سبد تجاری بسیار محدود است و پتانسیل گسترش زیادی دارد.
بر همین اساس نیز کارشناسان معتقدند که با توجه به زیرساخت‌های فراهم شده میان دو کشور در حوزه‌های ثبت شرکت، حذف ویزا و صدور ویزا در مبادی ورودی، افزایش خطوط حمل دریایی و هوایی مستقیم بین ایران و عمان و پتانسیل‌های کشور عمان جهت افزایش صادرات، صادرات مجدد کالاهای ایرانی و واردات از طریق کشور عمان و همچنین ظرفیت‌هایی که بین دو کشور در حوزه‌های معدن، شیلات و گردشگری وجود دارد، امکان افزایش حجم روابط اقتصادی فی‌ما بین، تا سقف ۱۰ تا ۲۰ میلیارد دلار فراهم است.
نکته دیگر مربوط به صادرات پوشاک به عمان می‌شود؛ با توجه به اینکه نیاز صندل یا نعلین عمان که تقریباً تمام مردان عمانی از آن استفاده می‌کنند و بازاری یک میلیون نفری دارد در حال حاضر توسط چین، تایلند و ترکیه تأمین می‌شود و در این حوزه تقریباً از ایران چیزی به عمان صادر نمی‌شود، می‌تواند به عنوان یک بازار مهم برای تولیدکنندگان ایرانی محسوب شود.
همچنین پارچه پوشاک مردان عمان از عمامه تا دشداشه کاملاً وارداتی است و پاکستان سهم عمده‌ای در این صادرات دارد. کلاهی که مردان به سر می‌گذارند می‌تواند از طریق صنایع دستی سوزندوزی در سیستان و بلوچستان تأمین شود. این هنر می‌تواند در مورد لباس زنانه عمانی نیز استفاده شود.
صادرات مجدد از طریق عمان
نکته قابل توجه اینکه عمان پایگاه خوبی برای صادرات مجدد کالا نیز است. ایران می‌تواند از طریق عمان به کشورهایی که دسترسی ندارد کالا صادر کند.
بر اساس گزارش مرکز ملی آمار عمان، صادرات مجدد این کشور به ایران در سال ۲۰۲۴ به ۹۳۰ میلیون دلار رسید که نسبت به سال قبل از آن، ۷۰ درصد افزایش داشته است. ایران پس از امارات متحده عربی، دومین مقصد بزرگ صادرات مجدد عمان در این سال بوده است.
در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵، تجارت بین ایران و عمان به ۴۰۴ میلیون دلار رسید که از این میزان، ۲۳۷ میلیون دلار مربوط به صادرات ایران به عمان و ۱۶۷ میلیون دلار مربوط به واردات از عمان به ایران بوده است. از این رقم، تنها ۳ میلیون دلار صادرات مستقیم عمان به ایران بوده و ۱۶۴ میلیون دلار آن صادرات مجدد از عمان به ایران را تشکیل داده است.
این روند نشان‌دهنده نقش مهم عمان به‌عنوان یک پایگاه استراتژیک برای صادرات مجدد کالاهای ایرانی به بازارهای جهانی است. مناطق آزاد عمان می‌توانند با ارائه تسهیلات مناسب، زمینه‌ساز افزایش صادرات مجدد ایران شوند. با انتقال بخشی از فرآیند تولید به عمان، امکان استفاده از گواهی مبدأ عمان فراهم می‌شود که می‌تواند به تسهیل دسترسی به بازارهای بین‌المللی کمک کند.
توسعه گردشگری سلامت
در سال‌های اخیر، ایران به یکی از مقاصد اصلی گردشگری سلامت برای شهروندان عمانی تبدیل شده است. بر اساس گزارش‌ها، سالانه گردشگران زیادی از عمان با هدف دریافت خدمات پزشکی و درمانی به ایران سفر می‌کنند، که این کشور را به یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری سلامت در خاورمیانه برای عمانی‌ها تبدیل کرده است.
طبق گفته کارشناسان، با توجه به پایین بودن هزینه درمان در ایران می‌توان زمینه توسعه گردشگری سلامت از عمان را فراهم کرد که در این رابطه باید خطوط پرواز مستقیم از این کشور به ایران افزایش یابد و همچنین ساماندهی آژانس‌های مسافرتی و بیمارستان‌ها صورت گیرد.
دیگر ظرفیت‌های صادراتی به عمان
بر اساس آمارهای موجود، آهن و فولاد، سوخت‌های فسیلی و زغال سنگ، محصولات روغنی، حیوانات زنده، غلات، انواع سبزیجات خوراکی و سیب زمینی، میوه و مرکبات، آجیل، خربزه و هندوانه، انواع نمک، گوگرد، خاک، سنگ آهک، گچ، سیمان، توتون و تنباکو، محصولات دریایی ماهی، صدف و سایر آبزیان و محصولات سرامیکی از دیگر حوزه‌هایی است که تاجران ایرانی می‌توانند صادرات خوبی به کشور عمان داشته باشند.
همچنین با توجه به تمایل عمان به واردات مواد غذایی می‌توان محصولاتی از جمله انواع مختلف سبزیجات و میوه‌ها مانند سبزی خوراکی، کیوی، کاهو، گل کلم، هندوانه، لیمو، بادمجان، چغندر و … نیز به این کشور صادر کرد.
در کنار آن، مصالح ساختمانی نیز پتانسیل خوبی برای صادرات به این کشور دارند. محصولاتی مانند انواع سنگ‌ها، گچ و سیمان و مواردی از این قبیل در این دسته جای می‌گیرند. مبلمان، صنایع دستی و لوازم خانگی از جمله محصولات صادراتی دیگر به عمان به شمار می‌روند.
همچنین با توجه به اینکه عمان به لحاظ صنعتی چندان قوی نبوده و به همین دلیل بخش قابل‌توجهی از کالاهای وارداتی آن را قطعات و ماشین‌آلات صنعتی تشکیل می‌دهند می‌توان از این فرصت نیز استفاده کرد.
مرکز پژوهش‌های مجلس نیز پیشنهاد داده که بر بخش‌های گاز، انرژی‌های تجدیدپذیر، تأمین زیرساخت‌های آبی مثل احیا و ترمیم قنات در عمان، ساخت تفرجگاه و اقامتگاه‌ها در عمان در مبحث گردشگری، حضور در مناطق آزاد و بنادر عمان، ترانزیت غلات و دام زنده، توسعه همکاریهای امنیتی از طریق صادرات تجهیزات نظامی ایرانی، مشارکت در احداث راه آهن و مترو در عمان، صادرات پوشاک، تعامل دانشگاهی و آموزش نیروی کار، صادرات خدمات فنی و مهندسی، مشارکت در بخش فرهنگی به ویژه ساخت فیلم و تقویت دیپلماسی عمومی، تمرکز ویژه صورت گیرد و برنامه‌ریزی های دقیقی انجام شود.
موانع چیست؟
کارشناسان معتقدند که چندین عامل در کندی توسعه روابط اقتصادی دو کشور نقش دارند که یکی از اصلی ترین آنها مشکلات بانکی و مالی است؛ متأسفانه نبود روابط کارگزاری مؤثر بین بانک‌های دو کشور باعث شده بسیاری از مبادلات تجاری با دشواری یا از طریق کشور ثالث انجام شود.
همچنین نارسایی‌های زیرساختی در حوزه حمل‌ونقل و لجستیک از دیگر چالش‌های موجود است؛ در واقع اگرچه بندر چابهار به عنوان یک فرصت مهم مطرح است، اما هنوز به ظرفیت کامل خود در اتصال به عمان نرسیده است.
نبود اطلاعات شفاف از بازار هدف را می‌توان چالش دیگر در این بخش عنوان کرد چراکه بسیاری از تجار ایرانی هنوز شناخت دقیقی از بازار عمان، ضوابط صادراتی، استانداردها و نیازهای مصرف‌کنندگان عمانی ندارندنبود اطلاعات شفاف از بازار هدف را می‌توان چالش دیگر در این بخش عنوان کرد چراکه بسیاری از تجار ایرانی هنوز شناخت دقیقی از بازار عمان، ضوابط صادراتی، استانداردها و نیازهای مصرف‌کنندگان عمانی ندارند.
بروکراسی‌های اداری در دو کشور هم به مانعی جدی بر سر راه تجار دو کشور تبدیل شده است؛ در حال حاضر صدور مجوزها، تفاوت‌های قانونی و رویه‌های گمرکی باعث افزایش زمان و هزینه تجارت می‌شود.
تحریم‌های خارجی نیز توانسته روابط تجاری دو کشور را تحت تأثیر قرار دهد؛ البته با اینکه عمان همواره روابط خوبی با ایران داشته، اما برخی شرکت‌های عمانی از ترس تبعات تحریم‌های ثانویه آمریکا، وارد همکاری اقتصادی گسترده با ایران نشده‌اند.
راهکارهای تحقق هدف ۲۰ میلیارد دلاری
در این میان، هدف اعلام‌شده توسط بخش خصوصی و البته شخص رئیس جمهور مبنی بر رسیدن به ۲۰ میلیارد دلار مبادله تجاری سالانه، اگرچه بلندپروازانه به نظر می‌رسد، اما غیرممکن نیست. جمال رازقی در همین دیدار با رئیس‌جمهور تأکید کرد: «ما معتقدیم که دستیابی به عدد ۲۰ میلیارد دلار رابطه مبادلات تجاری در سال، عدد قابل حصولی است.»
به اعتقاد کارشناسان، برای تحقق این هدف، راهکارهای زیر باید مورد توجه طرفین قرار گیرد.
– ایجاد سازوکارهای مالی مشترک: از جمله ایجاد بانک مشترک ایران-عمان یا راه‌اندازی سیستم تهاتر کالا در چارچوب توافق‌های دوجانبه.
– گسترش مسیرهای حمل‌ونقل مستقیم دریایی و هوایی: راه‌اندازی خطوط کشتیرانی منظم بین بنادر چابهار، بندرعباس و صحار و دقم می‌تواند هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش دهد.
– ایجاد مراکز تجاری و نمایشگاهی دائمی در عمان: به‌ویژه در مناطق آزاد مانند دقم و صحار برای معرفی ظرفیت‌های صادراتی ایران.
– تسهیل و تسریع صدور ویزا برای تجار و فعالان اقتصادی دو کشور.
– امضای توافق‌نامه‌های تعرفه‌ای و گمرکی ویژه.
– تشکیل کمیته‌های تخصصی برای شناسایی ظرفیت‌های صادراتی و موانع صادرات.
با توجه به عزم سیاسی مقامات عالی‌رتبه دو کشور و پشتیبانی فعالان اقتصادی، به نظر می‌رسد که روابط اقتصادی ایران و عمان در مسیر رشد قرار گرفته است. با رفع موانع و اجرای راهکارهای عملیاتی، می‌توان امیدوار بود که در آینده‌ای نزدیک، تجارت دو کشور به اهداف بزرگی چون ۱۰ و سپس ۲۰ میلیارد دلار در سال دست یابد؛ هدفی که نه تنها سودآور، بلکه عامل تقویت پیوندهای راهبردی منطقه‌ای نیز خواهد بود.
منبع: مهر
