نقش کلیدی موریانه‌ها در بازسازی جنگل‌های بارانی
1
در فرایند احیای جنگل‌های بارانی، تمرکز عمدتاً بر کاشت درختان است؛ اما پژوهش جدیدی نشان می‌دهد که شاید راز موفقیت یک جنگل سرسبز نه در سایه‌بان آن، بلکه در خاک زیر پایمان نهفته باشد — و در حشراتی که در آن زندگی می‌کنند.
مطالعه‌ای جدید نشان داده است که موریانه‌ها، که اغلب به چشم آفت نگریسته می‌شوند، می‌توانند متحدانی اساسی در رشد جنگل‌های جوان باشند.
جنگل فقط به درخت نیاز ندارد
بازنگری در دیدگاه سنتی
دکتر بَپتیست ویژاس، پژوهشگر پسادکترا در مؤسسه مطالعات اکوسیستم کِری و پژوهشگر مهمان دانشگاه کوئینزلند استرالیا، می‌گوید:
«اغلب مردم فکر می‌کنند با کاشت گونه‌های متنوع درختان، جنگل‌های بارانی به‌خودی‌خود بازسازی می‌شوند. اما واقعاً باید فکر کنیم آیا نباید موجودات دیگر را نیز به منظور احیای فرایندهای اکوسیستمی وارد کنیم؟»
در عصر حاضر که تلاش‌های جهانی برای جنگل‌کاری و مقابله با تغییرات اقلیمی شدت گرفته، ضروری است بفهمیم که چه عناصری واقعاً باعث عملکرد مؤثر یک جنگل می‌شوند.
اهمیت تجزیه‌کننده‌ها
موجوداتی چون موریانه‌ها و قارچ‌ها، نقشی حیاتی در چرخه مواد مغذی و کربن ایفا می‌کنند. بدون حضور این تجزیه‌کننده‌ها، خاک ممکن است از عناصر ضروری برای رشد درختان جوان تهی بماند.
آزمایش روی کف جنگل
نحوه انجام مطالعه
تیم پژوهشی برای ارزیابی وضعیت تجزیه‌کننده‌ها، آزمایشی ساده اما گویا ترتیب داد. آن‌ها بلوک‌های چوبی را در سه منطقه مختلف از جنگل بارانی دِینتری در استرالیا قرار دادند:
یک جنگل دست‌نخورده قدیمی
یک جنگل بازکاشت‌شده در سال ۲۰۱۰
یک جنگل بازکاشت‌شده در سال ۲۰۱۴
زمین این دو منطقه آخر در گذشته برای کشاورزی پاک‌سازی شده بود و سپس به حال خود رها شده بود. عملیات بازکاشت توسط سازمان غیرانتفاعی «نجات جنگل بارانی» انجام شده بود.
برای چهار سال، پژوهشگران هر شش ماه یک‌بار این بلوک‌های چوبی را بررسی کردند تا نشانه‌هایی از قارچ، موریانه یا هر دو را بیابند و نرخ تجزیه چوب را ارزیابی کنند.
چالش‌های میدانی
ویژاس در توصیف کار میدانی می‌گوید:
«مدام عرق می‌ریزی، و گیاهانی هستند که از همه‌جا قصد حمله دارند.»
در یک سال، آن‌ها با مجموعه‌ای از رویدادهای اقلیمی شدید مواجه شدند: خشکسالی، سیل، آتش‌سوزی و حتی یک «گردباد زامبی» که دو بار به آن‌ها برخورد کرد. دکتر امی زن، دانشمند ارشد مؤسسه کِری، آن سال را «افسانه‌ای، حماسی و توراتی» توصیف کرد.
قارچ‌ها موفق، موریانه‌ها درگیر
نتایج غیرمنتظره
انتظار می‌رفت موریانه‌ها در تمام مناطق جنگلی به‌خوبی عمل کنند و قارچ‌ها در مناطق جوان‌تر با چالش مواجه باشند، اما نتیجه برعکس بود.
قارچ‌ها حتی در جنگل‌های بازکاشت‌شده نیز عملکرد خوبی داشتند، اگرچه در جنگل جوان‌تر کمی کندتر بودند.
موریانه‌ها، هرچند در هر سه منطقه حضور داشتند، چوب را با سرعت بسیار کمتری در جنگل‌های بازکاشت‌شده تجزیه کردند. حتی ۱۲ سال پس از شروع بازکاشت، تجزیه به‌دست موریانه‌ها همچنان عقب‌مانده بود.
دلایل احتمالی
پژوهشگران معتقدند که در جنگل‌های بازکاشت‌شده، کلونی‌های موریانه ممکن است:
تعدادشان کمتر باشد
اندازه کوچکتری داشته باشند
تنوع زیستی پایین‌تری داشته باشند
از نظر بلوغ، رشد کافی نکرده باشند
این موضوع نگران‌کننده است؛ زیرا تجزیه کندتر به معنای بازگشت آهسته‌تر مواد مغذی و کربن به خاک است، که در نهایت ممکن است رشد جنگل را متوقف کند.
راهکار پیشنهادی: واردات حشرات
پیشنهاد جسورانه دانشمندان
برای حل این مشکل، پژوهشگران پیشنهادی رادیکال مطرح کرده‌اند:
وارد کردن الوار از جنگل‌های قدیمی به جنگل‌های جوان برای تغذیه تجزیه‌کننده‌ها
انتقال کلونی‌های موریانه از جنگل‌های دست‌نخورده به جنگل‌های در حال احیا
دکتر زن توضیح می‌دهد:
«جنگل‌های جوان معمولاً چوب مرده زیادی ندارند. با وارد کردن این الوار، به موریانه‌ها غذای موقتی می‌دهیم تا زمانی که خود جنگل به اندازه کافی پیر شود و درختان شروع به افتادن کنند.»
بازنگری در نگرش به موریانه‌ها
نگاه منفی به موریانه‌ها
ویژاس تأکید می‌کند:
«مدیران جنگل معمولاً علاقه‌ای به موریانه‌ها ندارند. اما آن‌ها نقش مهمی در سلامت جنگل ایفا می‌کنند.»
زن نیز اشاره می‌کند که:
«تنها حدود ۳٪ از گونه‌های موریانه به خانه‌های انسانی آسیب می‌زنند. درباره ۹۷٪ دیگر تقریباً چیزی نمی‌دانیم.»
فراتر از نقش تجزیه‌کننده
نقش‌های اکولوژیکی پنهان موریانه‌ها
موریانه‌ها ممکن است در ذخیره کربن نیز مؤثر باشند. ویژاس می‌گوید:
«آن‌ها تمام چوب را هضم نمی‌کنند، و فضله‌ای که برای ساخت لانه‌هایشان استفاده می‌کنند می‌تواند بسیار غنی از کربن باشد. شاید آن‌ها بیش از آنچه کربن آزاد کنند، کربن ذخیره کنند.»
همچنین، موریانه‌ها احتمالاً در کنار باکتری‌های تثبیت‌کننده نیتروژن به رشد درختان کمک می‌کنند.
پیامدهای احتمالی حضور موریانه‌ها
زن در پایان می‌گوید:
«موریانه‌ها و قارچ‌ها برای عملکرد جنگل حیاتی‌اند. اگر موریانه‌ها برگردند، شاید موجوداتی مانند مورچه‌ها، مارمولک‌ها و گلایدرهایی که از موریانه‌ها تغذیه می‌کنند هم برگردند. فعلاً نمی‌دانیم آیا این موجودات در سیستم‌های احیاشده بازگشته‌اند یا نه.»
جمع‌بندی
در جستجوی راهکارهایی برای تسریع روند احیای جنگل‌های بارانی، موریانه‌ها ممکن است متحدان غیرمنتظره اما بسیار حیاتی باشند. بنابراین، بار دیگر که صحبت از بازسازی جنگل می‌شود، بهتر است فقط به درختان فکر نکنیم — و نقش موریانه‌ها را نیز در نظر بگیریم.
این مطالعه کامل در مجله Journal of Applied Ecology منتشر شده است.
