بومیان ذی‌نفعان و حافظان اصلی حیات وحش در قرق‌های خصوصی – تجارت نیوز
عضو هیئت‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایی حفاظتگاه‌های خصوصی کشور گفت: در حفاظت مشارکتی، بومیان که ذی‌نفعان اصلی محسوب می‌شوند، به‌طور فعال در فرآیند حفاظت مشارکت کرده‌اند.
به گزارش تجارت نیوز، در بسیاری از کشورهای جهان، «قرق‌های شکار» به‌عنوان یکی از ابزارهای کارآمد حفاظت از محیط‌زیست و تنوع زیستی به کار گرفته می‌شوند. این قرق‌ها مناطقی هستند که به‌جای مدیریت دولتی، با بهره‌گیری از ظرفیت بخش خصوصی یا با مشارکت فعال جامعه محلی اداره می‌شوند و هدف اصلی از تأسیس آنها، نه بهره‌برداری صرف، بلکه احیای زیستگاه‌ها و تقویت جمعیت حیات‌وحش است.
برخلاف تصور رایج که قرق‌های شکار را صرفاً به‌عنوان مراکزی برای شکار گونه‌های جانوری می‌دانند، در عمل این مناطق به الگوهای موفقی برای تلفیق منافع اقتصادی، فرهنگی و محیط‌زیستی در چارچوبی شفاف، قابل پایش و مبتنی بر اصول مدیریت مشارکتی تبدیل شده‌اند. در این الگو، جوامع بومی و ذی‌نفعان محلی نه‌تنها کنار گذاشته نمی‌شوند، بلکه نقش محوری در تصمیم‌گیری، نظارت و اجرای طرح‌ها ایفا می‌کنند. به بیان دیگر، مردم به‌جای تهدیدی برای طبیعت، به همراهان آن مبدل می‌شوند.
تجربه کشورهای متعددی از جمله نامیبیا، آفریقای جنوبی، زیمبابوه و حتی ایالات متحده آمریکا نشان داده است که دولت‌ها به‌تنهایی قادر به تأمین منابع، نیروی انسانی و توان اجرایی کافی برای حفاظت مؤثر از زیستگاه‌ها نیستند. در چنین شرایطی، بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی و بخش خصوصی در قالب قرق‌های شکار نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای حفظ تنوع زیستی و بازسازی زیستگاه‌ها به شمار می‌رود.
نمونه‌های موفق این الگو در سطح جهان کم نیست. در نامیبیا جمعیت کرگدن سیاه به کمک قرق‌های خصوصی افزایش یافته، در کنیا شیر و زرافه از خطر انقراض نجات یافته‌اند و در شماری از کشورهای آسیایی گونه‌هایی چون آهو و بز کوهی در مناطق حفاظت‌شده مردمی احیا شده‌اند. این نتایج زمانی حاصل می‌شوند که جوامع محلی خود را در فرآیند حفاظت سهیم و ذی‌نفع بدانند؛ چه از طریق اشتغال در پروژه‌ها، چه از طریق مشارکت در گردشگری بومی یا نظارت بر بهره‌برداری مسئولانه از منابع طبیعی.
در این میان، حتی شکارچیان سابق نیز با ورود به چارچوب‌های رسمی و نظام‌مند مدیریت و پایش، از یک تهدید به یک ظرفیت مفید تبدیل می‌شوند؛ افرادی که اکنون دانش میدانی‌شان در خدمت حفاظت از گونه‌های نادر و منابع ارزشمند قرار گرفته است. این تغییر نگرش و رویکرد، همان نکته‌ای است که قرق‌های مشارکتی را به یکی از مؤثرترین ابزارهای نوین حفاظت محیط‌زیست در قرن بیست و یکم بدل کرده است.
در این رابطه، حامد ابوالقاسمی، عضو هیئت‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایی حفاظتگاه‌های خصوصی کشور که در قرق منصورآباد تجربه حفاظت مشارکتی را تجربه کرده است، به تسنیم می‌گوید: در حال حاضر مهمترین تجربه ما از حفاظت مشارکتی در قالب حفاظتگاه‌های مردمی و قرق‌هاست. من در حفاظتگاه منصورآباد رفسنجان که نخستین حفاظتگاهی است که در کشور راه اندازی شده مشغول فعالیت هستم و علی رغم اینکه منصورآباد نخستین تجربه حفاظت مشارکتی در کشور در این سطح بوده است اما جدای از انتقادات و کم و کاستی‌هایی که وجود دارد به اذعان همه کارشناسان از جمله کارشناسان خود سازمان حفاظت محیط زیست و مسئولان سازمان، قرق منصورآباد در بسیاری از موارد عملکرد بهتری از سازمان حفاظت محیط زیست دارد که بالغ بر 50 سال تجربه دارد و پشتیبانی دولت و موارد قانونی و حقوقی مختلف را در کنار خود می‌بیند.
وی ادامه داد: سازمان حفاظت محیط زیست همیشه یکی از شاخص‌هایی که در محیط‌های طبیعی بررسی می‌کند و نتایج این بررسی در قرق منصورآباد نشان داده که حفاظت به درستی انجام شده و افزایش جمعیت حیات وحش را داشته‌ایم. این درحالی است که در مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست علی رغم همه فعالیت‌هایی که شده است، شاهد این هستیم که در مناطق درجه یکی که از نظر زیستگاهی ارزش بالایی دارند، روند جمعیتی حیات وحش تقریباً نزولی است.
این عضو هیئت‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایی حفاظتگاه‌های خصوصی کشور بیان کرد: زمانی که شرایط زیستگاه‌های درجه یکی که در پارک ملی گلستان، پارک ملی خِبر و … را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که از جمعیت‌های نزدیک 15 هزار، 10 هزار و 12 هزار فرد از علف‌خوران وحشی در سال‌های گذشته به جمعیت‌هایی حدود 1000 تا 2000 تایی رسیده‌ایم و این مورد تقریباً در اکثر مناطق حفاظت شده دولتی وجود دارد اما همین اتفاق در قالب حفاظت‌های مشارکتی روند افزایشی داشته است.
ابوالقاسمی افزود: ما 5 حفاظتگاه خصوصی رسمی در کشور داریم و تعداد زیادی هم حفاظتگاه‌هایی هستند که مردم به صورت خودجوش و بدون هیچ پشتوانه از طرف سازمان حفاظت محیط زیست و بدون اینکه پروانه‌ای داشته باشند، حفاظت می‌کنند. در همه این حفاظتگاه‌ها می‌بینیم که نه تنها زیستگاه‌هایی که وجود دارد مرغوب و درجه یک نسبت بلکه در اکثر اینها، زیستگاه‌ها تخریب شده هستند و از معادن، جاده‌کشی و ویلاسازی گرفته تا تخریب‌هایی که در اثر عبور خطوط انتقال نیرو و … به وجود آمده است، در آنها دیده می‌شود. برخی نیز دچار تعارضات انسانی ازجمله وجود روستاها، شکار غیرمجاز توسط بومیان و تعارض با دامداری سنتی غیرمجاز هستند.
وی اضافه کرد: با این وجود و علی رغم همه این مشکلات گروه‌های مردم خودشان به صورت خودجوش پای کار آمده‌اند و بدون اینکه هزینه‌ای را به بدنه دولتی تحمیل کنند، توانستند این زیستگاه را تا حد بسیار زیادی احیا کنند که نتیجه واضح آن افزایش جمعیتی است که در حیات وحش رخ داده است.
عضو هیئت‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایی حفاظتگاه‌های خصوصی کشور گفت: همین مثال را علاوه بر محیط زیست در منابع طبیعی نیز داریم؛ سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری الان بسیاری از طرح‌های خودش از جمله طرح‌های مرتع‌داری و آبخیزداری را که در راستای حفاظت از منابع طبیعی است و در کنار آن بهره‌برداری نیز انجام می‌شود به صورت مشارکتی انجام می‌دهد. در این طرح‌ها مرتع‌داری را به کسی که از آن ذی‌نفع هستند واگذار می‌کنند.
ابوالقاسمی ادامه داد: حُسن این کار این است که ذی‌نفان اصلی منابع طبیعی و محیط زیست که مردم هستند و اصولاً مردم بومی هستند، مستقیماً درگیر فرایند تصمیم‌گیری، اجرا و سود و زیان حاصل از بهره‌برداری از این عرصه‌های طبیعی و منابع طبیعی می‌شوند. اگر این فرایند به صورت درست اجرا شود در جهت فرایند حفاظت از منابع طبیعی است و در عین حال تولید ثروت و اشتغال می‌کند. زمانی که ذی‌نفعان در این فرایند درگیر هستند، طبیعتاً تعارضات نیز کاهش پیدا می‌کند اما زمانی که ذی‌نفعان درگیر نیستند ما همیشه تعارض منافع را داریم و در پروژه‌های مختلف دولتی که در رابطه با محیط زیست و منابع طبیعی اجرا می‌شود، این تعارضات را می‌بینیم.
وی با بیان اینکه مشارکت مردم آخرین راه حفط حیات وحش ایران است، گفت: در سطوح بین‌المللی نیز چه از منظر سازمان‌های بین‌المللی و چه در سطوح مختلف کشورهای جهان می‌بینیم که امروزه دیگر دولت‌ها خیلی به دنبال تشکیل مناطق حفاظت شده و کارهای این چنینی نیستند و بیشتر مشارکت با مردم را دنبال می‌کنند. حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی در کشور ما بر عهده دو ارگان مختلف محیط زیست و منابع طبیعی است اما این حفاظت در کشورهای مختلف کلاً به سمت مشارکتی شدن و خصوصی شدن پیش می‌رود.
این عضو هیئت‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایی حفاظتگاه‌های خصوصی کشور تصریح کرد: اگر آمار مناطق حفاظت شده در کشورهای مختلف را بررسی کنیم، می‌بینیم که در سال‌های اخیر عمده مناطقی که تأسیس می‌شوند به نوعی زیرمجموعه مناطق حفاظت شده‌ای هستند که وابستگی آنچنانی به دولت ندارند. ما باید مشارکت را چه در بحث حیات وحش و چه در بحث عرصه داشته باشیم. تجربه دنیا ثابت کرده است که سازمان‌های دولتی حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی حتی اگر بودجه کافی را نیز در اختیار داشته باشند، نمی‌توانند به تنهایی از پس حفاظت بر بیایند و باید به سمت مشارکت بروند.
ابوالقاسمی با اشاره به حفاظت مردمی از یوزپلنگ در آفریقا گفت: در آفریقا یک زیرگونه از یوزپلنگ حفاظت می‌شود و در آن قاره حضور دارد. بر اساس آمارها حدود 80 درصد از جمعیت موجود یوزپلنگ آفریقایی در مناطقی است که مناطق دولتی محسوب نمی‌شوند و یوز در آن مناطق توسط مردم حفاظت می‌شود.
عضو هیئت‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایی حفاظتگاه‌های خصوصی کشور با بیان اینکه شکار تروفه یکی از مهمترین ابزارهای حفاظتی در دنیا شناخته می‌شود و تقریباً می‌شود گفت که میزان تاثیری که این ابزار در حفاظت از گونه‌های حتی در معرض خطر انقراض در مقابل خیلی از ابزارهای دیگر تاثیرگذارتر است، گفت: متاسفانه در کشور ما این موضوع مخالفانی دارد که همین مخالفان در سطوح بالای تصمیم‌گیری و قانون‌گذاری هستند.
ابوالقاسمی تأکید کرد: نباید فراموش کنیم که حفاظت از طبیعت بدون حضور مردم نه ممکن است و نه پایدار. در تمام دنیا با هر نوع سیاستگذاری، بالاخره مردم در این فرآیند نقش کلیدی دارند؛ چه در قالب سازمان‌های مردم‌نهاد، چه در قالب بخش خصوصی یا جوامع محلی.
وی افزود: مخالفت با مشارکت مردم در امر حفاظت، این پیام را می‌رساند که اراده‌ای برای به رسمیت شناختن نقش مردم در حفاظت از محیط زیست وجود ندارد. این در حالی است که در ماده 2 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست صراحتاً آمده است که سازمان حفاظت محیط زیست می‌تواند از ظرفیت‌های مردمی بهره بگیرد.
این عضو هیئت‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایی حفاظتگاه‌های خصوصی کشور خاطرنشان کرد: مخالفت با حفاظت مشارکتی اثراتی فراتر از توقف چند پروژه مشارکتی دارد؛ این تصمیم، انگیزه را از فعالان مردمی و بخش خصوصی می‌گیرد. ده‌ها گروه مردمی در سراسر کشور بدون هیچ حمایت دولتی سال‌هاست به‌طور داوطلبانه به حفاظت از زیستگاه‌ها و گونه‌های در معرض خطر پرداخته‌اند. اکنون با چنین تصمیمی احساس می‌کنند که زحمات‌شان دیده نمی‌شود و حتی از نظر حاکمیت معتبر نیست.
منبع: تسنیم
