مورچه‌ها “کینه‌توزی” می‌کنند: واکنش به رقبای مهاجم
1
مورچه‌ها که اغلب به‌عنوان موجوداتی ساده شناخته می‌شوند، توانایی شگفت‌انگیزی در یادگیری از تجربه نشان داده‌اند. مطالعه‌ای به رهبری دکتر ولکر نهرینگ و دانشجوی دکترا، ملانی بی، از دانشگاه فرایبورگ، نشان می‌دهد که مورچه‌ها می‌توانند بر اساس برخوردهای گذشته رفتار خود را تغییر دهند.
این تحقیق که در مجله Current Biology منتشر شده است، نور تازه‌ای بر چگونگی تعامل این حشرات اجتماعی با محیط و رقبا می‌افکند.
مورچه‌ها برخورد با رقبا را به خاطر می‌سپارند
محققان دانشگاه فرایبورگ بررسی کردند که مورچه‌ها چگونه با اعضای لانه‌های رقیب تعامل می‌کنند. آن‌ها آزمایش‌های کنترل‌شده‌ای طراحی کردند تا ببینند آیا مورچه‌ها می‌توانند برخوردهای گذشته را به یاد بیاورند و رفتار خود را بر این اساس تطبیق دهند.
نتایج نشان داد که مورچه‌ها واقعاً قادر به یادآوری برخوردهای خود هستند. زمانی که مورچه‌ها با رفتار تهاجمی اعضای یک لانه خاص مواجه شده بودند، در برخوردهای بعدی با آن اعضا رفتار تهاجمی بیشتری نشان می‌دادند.
از سوی دیگر، مورچه‌هایی که تنها با اعضای منفعل یک لانه برخورد کرده بودند، در مواجهه‌های بعدی با آن‌ها رفتار کم‌تهاجمی‌تری داشتند. این موضوع نشان می‌دهد که رفتار مورچه‌ها تحت تأثیر تجربیات گذشته است و صرفاً بر اساس غریزه عمل نمی‌کنند.
دکتر نهرینگ توضیح داد: «ما اغلب تصور می‌کنیم که حشرات مثل روبات‌های از پیش برنامه‌ریزی‌شده عمل می‌کنند. اما مطالعه ما شواهد جدیدی ارائه می‌دهد که مورچه‌ها از تجربیات خود یاد می‌گیرند و حتی می‌توانند کینه‌توزی کنند.»
مورچه‌ها رقبا را از طریق بو شناسایی می‌کنند
مورچه‌ها از بو به‌عنوان ابزاری کلیدی برای شناسایی اعضای لانه خود و تمایز آن‌ها از رقبا استفاده می‌کنند. هر لانه بوی منحصربه‌فردی دارد که به مورچه‌ها کمک می‌کند بفهمند آیا مورچه دیگری به گروه آن‌ها تعلق دارد یا غریبه است.
مطالعات قبلی نشان داده بود که مورچه‌ها تمایل دارند با مورچه‌های رقیب از لانه‌های نزدیک رفتار تهاجمی‌تری داشته باشند، در حالی که نسبت به مورچه‌های لانه‌های دورتر آرام‌تر عمل می‌کنند. اما دلیل اصلی این الگو به‌طور کامل شناخته نشده بود.
تحقیقات دکتر نهرینگ نشان داد که حافظه نقش مهمی در این رفتار ایفا می‌کند. مورچه‌ها تنها در لحظه، رقبا را از طریق بو شناسایی نمی‌کنند، بلکه بوی خاص مهاجمان قبلی را نیز به خاطر می‌سپارند.
اگر مورچه‌ای رقیبی را به‌عنوان مهاجم به خاطر بیاورد، در مواجهه بعدی با آن رقیب، واکنش تهاجمی‌تری نشان خواهد داد. این امر تأیید می‌کند که مورچه‌ها صرفاً غریزی واکنش نمی‌دهند، بلکه از تجربیات گذشته برای شکل دادن به رفتار خود استفاده می‌کنند.
مشاهده توانایی یادگیری مورچه‌ها
محققان مطالعه خود را در دو مرحله طراحی‌شده انجام دادند تا بررسی کنند که مورچه‌ها چگونه به انواع مختلف برخورد با رقبا واکنش نشان می‌دهند.
مرحله یادگیری
در این مرحله، مورچه‌ها در معرض سه گروه متمایز قرار گرفتند:
مورچه‌های لانه خود
مورچه‌های تهاجمی از یک لانه رقیب (لانه A)
مورچه‌های تهاجمی از یک لانه دیگر (لانه B)
طی پنج روز متوالی، مورچه‌ها برخوردهای یک‌دقیقه‌ای با این گروه‌ها داشتند. این تعاملات تکراری به مورچه‌ها اجازه داد که خاطرات خاصی از تجربیات خود با هر گروه شکل دهند.
مرحله آزمایش
در این مرحله، محققان رفتار مورچه‌ها را هنگام مواجهه با رقبا از لانه A مشاهده کردند. نتایج تفاوت واضحی را در رفتار نشان داد:
مورچه‌هایی که قبلاً با مهاجمان تهاجمی از لانه A برخورد کرده بودند، نسبت به اعضای لانه A رفتار تهاجمی‌تری نشان دادند.
مورچه‌هایی که هیچ برخورد قبلی با لانه A نداشتند یا فقط با اعضای لانه خود تعامل داشتند، بسیار کمتر تهاجمی بودند.
آزمایش دوم
برای بررسی اینکه ماهیت برخوردها چگونه بر یادگیری و رفتار مورچه‌ها تأثیر می‌گذارد، تیم تحقیقاتی آزمایش را تغییر داد. آن‌ها تعاملات با مورچه‌های منفعل را در آزمایش گنجاندند و برای اطمینان از منفعل بودن آن‌ها، توانایی جنگیدن‌شان را غیرفعال کردند (مثلاً با قطع آنتن‌ها).
مورچه‌هایی که فقط با رقبا منفعل برخورد کرده بودند، در مواجهه‌های بعدی رفتار بسیار کم‌تهاجمی‌تری نشان دادند.
این نتایج نشان داد که رفتار مورچه‌ها بر اساس تجربیات خاص آن‌ها شکل می‌گیرد. برخوردهای تهاجمی گذشته به واکنش تهاجمی بیشتری منجر شد، در حالی که برخورد با رقبا منفعل باعث واکنش آرام‌تری شد. این موضوع توانایی یادگیری و تطبیق مورچه‌ها بر اساس تعاملات‌شان را برجسته می‌کند.
تحقیقات آینده درباره حشرات اجتماعی
این کشف فرضیات قدیمی درباره رفتار حشرات را به چالش می‌کشد.
تیم تحقیقاتی اکنون قصد دارد بررسی کند که آیا مورچه‌ها گیرنده‌های بویایی خود را بر اساس تجربیات‌شان تطبیق می‌دهند یا خیر. چنین تطبیق‌هایی می‌توانند رفتارهای آموخته‌شده را در سطح حسی منعکس کنند.
مورچه‌ها، برخلاف تصورات رایج، ترکیبی پیچیده از غریزه و یادگیری مبتنی بر تجربه نشان می‌دهند. این تحقیق نه‌تنها درک ما از رفتار مورچه‌ها را عمیق‌تر می‌کند، بلکه دریچه‌ای به‌سوی بررسی سازوکارهای یادگیری در دیگر حشرات اجتماعی می‌گشاید.
این مطالعه در مجله Current Biology منتشر شده است.
