تالاب میانکاله همچنان در خطر است / خشکیدگی تالاب میانکاله در سال‌های آینده گسترش خواهد یافت
متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی می‌گوید: منهای بحث پتروشیمی میانکاله، به علت پس‌روی آب خزر و از سمت دیگر کاهش حقابه تحویلی از رودخانه‌های بالادست و بهره‌برداری‌های کشاورزی، حدود نیمی از تالاب میانکاله خشکیده است.
به گزارش تجارت نیوز، تالاب بین‌المللی میانکاله، یکی از زیست‌بوم‌های درخور توجه در ایران، با تهدید پروژه احداث پتروشیمی مواجه است. در طرح پتروشیمی میانکاله اهمیت این تالاب از ابعاد اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی نادیده گرفته شده است. این تالاب مانند بسیاری از زیست‌بوم‌ها در ایران روند تخریبی را طی می‌کند که با احداث پتروشیمی تشدید می‌شود.
به‌علاوه، با توجه به ساختار اقتصادی ایران و مسائلی نظیر ناترازی گاز طبیعی (که برای فعالیت پتروشیمی لازم است)، سود اقتصادی این پروژه نیز محل ابهام است. کارشناسان وعده اشتغال‌زایی در نتیجه آغاز به کار پتروشیمی را نیز حاصل توهم می‌دانند. همچنین این هشدار داده می‌شود که وعده منافع کوتاه‌مدت اقتصادی تالاب تناسبی با هزینه‌های بلندمدت محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی ندارد.
در نبود ارزیابی دقیق از هزینه‌ها و منافع ناشی از احداث پتروشیمی، آینده منطقه و ساکنان آن در خطر است. تجارت‌نیوز در گفت‌وگو با علی ارواحی، متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی، به دلایل اهمیت اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی تالاب میانکاله و آثار سوء احداث پتروشیمی در این منطقه پرداخته است.
***
حیات جوامع انسانی و اکوسیستم درهم‌تنیده‌اند
علی ارواحی می‌گوید: «تالاب میانکاله در سال 1348 به عنوان یک منطقه حفاظت‌شده تعیین شد. در سال 1354 در کنوانسیون رامسر ثبت شد و در همان سال به لحاظ ویژگی‌های حفاظتی به پناهگاه حیات‌وحش ارتقا یافت. مساحت پناهگاه حیات‌وحش میانکاله ۶۶ هزار و ۸۰۰ هکتار است که ۴۰ هزار هکتار آن پهنه آبی است. تالاب میانکاله در سال 1355 از سوی یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره تعریف شد. انتخاب مناطق به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره نشان‌دهنده اهمیت و درهم‌تنیدگی حیات جوامع انسانی و ویژگی‌های آن اکوسیستم با یکدیگر است. به طور کلی تخریب این اکوسیستم‌ها می‌تواند تهدیدی جدی برای جوامع انسانی باشد. در ایران ۱۲ ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر داریم که تالاب میانکاله یکی از آنهاست.»
حدوداً 207 گونه گیاهی در تالاب میانکاله وجود دارد که 17 گونه آن درخت و درختچه است / سالانه بیش از 200 گونه پرنده در تالاب میانکاله لانه‌گزینی می‌کنند
او ادامه می‌دهد: «تالاب میانکاله به لحاظ ویژگی‌های اکولوژیک غنی است. حدوداً 207 گونه گیاهی در این تالاب وجود دارد که 17 گونه آن درخت و درختچه است. گونه‌های جانوری مختلفی نیز داریم. این تالاب یکی از مقاصد اصلی پرندگان مهاجر است. سالانه بیش از 200 گونه پرنده در تالاب میانکاله لانه‌گزینی می‌کنند. این تالاب میزبان بسیار خوبی برای تنوع زیستی گونه‌های گیاهی و جانوری و خود انسان است.»
کیفیت زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم از سلامت تالاب میانکاله تاثیر می‌پذیرد
این کارشناس اضافه می‌کند: «از نظر تولید غذا نیز این تالاب ارزشمند است. منابع آبزی و پرندگان این منطقه شایان توجه است. مراتع بسیار خوبی نیز در مجاورت این تالاب قرار دارند که به لحاظ اقتصادی در بحث امنیت غذایی می‌توانند مهم باشند. علاوه بر مراتع و بحث دامپروری و دامداری، کشاورزی روی خاک حاصلخیز این منطقه منبع درآمد است. ظرفیت تالاب میانکاله برای گردشگری نیز درخور اعتناست. در مجموع، اگر حیات و شرایط اکولوژیکی تالاب میانکاله خوب باشد، رونق اقتصادی برای مردم در پی خواهد داشت و کیفیت زندگی جوامع انسانی بالا می‌رود. شرایط این روزهای میانکاله اصلاً خوب نیست.»
منهای بحث پتروشیمی، عوامل دیگری نیز در تخریب تالاب نقش دارند
علی ارواحی توضیح می‌دهد: «منهای بحث پتروشیمی میانکاله، به علت پس‌روی آب خزر و از سمت دیگر کاهش حقابه تحویلی از رودخانه‌های بالادست و بهره‌برداری‌های کشاورزی، حدود نیمی از تالاب میانکاله خشکیده است. با توجه به اینکه حقابه مناسب به تالاب نمی‌رسد و پیش‌بینی تداوم و شدت یافتن پس‌روی خزر، در سال‌های آینده این خشکیدگی گسترش خواهد یافت.»
خشکیدن تالاب میانکاله هزینه‌های بسیاری به مردم و دولت تحمیل می‌کند
او می‌گوید: «این خشکیدگی در وهله اول تالاب را به کانون انتشار ریزگرد تبدیل می‌کند. فرونشست در کرانه‌‌ها رخ می‌دهد و آبخوان‌های ساحلی و آب زیرزمینی افت شدیدی پیدا خواهند کرد. این مساله به طور مستقیم کشاورزی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. همچنین وقتی تالاب در وضعیت مناسب نباشد، جذابیتش به عنوان مقصد گردشگری را از دست می‌دهد. ادامه این روند منجر به افزایش مهاجرت از این منطقه به سایر مناطق می‌شود. تمام این موارد هزینه‌های بالایی به دولت و مردم تحمیل می‌کند. در این میان باید تاکید کرد که هنوز حتی پتروشیمی احداث و تکمیل نشده است.»
تنوع زیستی به واسطه ورود گونه‌های غیربومی آسیب می‌بیند
این کارشناس می‌افزاید: «پروژه پتروشیمی میانکاله در واقع همه‌جور ابعاد منفی محیط‌زیستی را دارد. کاشت اکالیپتوس برای مخفی کردن فرایندهای اجرایی در عرصه فنس‌کشی شده است. اکالیپتوس یک گونه مهاجم است. در این پناهگاه حیات‌وحش 17 گونه درخت و درختچه بومی وجود دارد. در وهله اول این گونه رقیبی برای سایر گونه‌های بومی خواهد بود. اضافه بر آن، چرخه حیات و چرخه غذایی در اکوسیستم را مختل می‌کند. پیامدهای دقیق آن بسته به اکوسیستم قابل پیش‌بینی نیست. آنچه مشخص است، تنوع زیستی منطقه به واسطه کاشت گونه‌های غیربومی آسیب می‌بیند. به تبع آن، امنیت غذایی جوامع انسانی در معرض تهدید قرار می‌گیرد.»
انسان در مقام جزیی از اکوسیستم، از اختلال در چرخه حیات آسیب می‌بیند
علی ارواحی می‌گوید: «متاسفانه در مواردی دیده می‌شود که وارد کردن یک گونه غیربومی به منطقه‌ای، دیگران نیز اقدام به کاشت این گونه یا وارد کردن گونه‌های غیربومی دیگر می‌کنند. این اتفاق کنترل و مدیریت را به‌شدت سخت می‌کند. انسان هم جزئی از اکوسیستم است و ناگزیر از اختلال در چرخه حیات اکوسیستم آسیب می‌بیند.»
بحث افزایش اشتغال توهم است
او اضافه می‌کند: «به افزایش اشتغال به عنوان یکی از مزایای این پروژه اشاره می‌شود. من با استناد به تجربه پتروشیمی در مجاورت تالاب پریشان می‌گویم که بحث ایجاد اشتغال صرفاً یک توهم است. نیروی مورد نیاز برای پتروشیمی تخصصی است و شاید به طور محدود برای نیروهای حراست یا چنین مواردی از بین افراد بومی کسانی استخدام شوند. مهم است که مردم منطقه آگاه باشند که این پروژه چندان اشتغال‌زایی در منطقه نخواهد داشت.»
احداث پتروشیمی میانکاله روند روبه‌نابودی تالاب را تشدید و تسریع می‌کند
این کارشناس بیان می‌کند: «اجرای پروژه پتروشیمی میانکاله تاثیرات منفی بر اکوسیستم حساس منطقه و تالاب میانکاله خواهد گذاشت. در حال حاضر حدود نیمی از تالاب به دلیل پس‌روی خزر و بهره‌برداری کشاورزی خشکیده است. میانکاله تبدیل به رقیب دیگری می‌شود که روند خشک شدن تالاب را تسریع و تشدید می‌کند. بحث‌های بیابان‌زایی و فرونشست و مسائل دیگری که در نتیجه خشکیدن تالاب مطرح می‌شوند، با احداث پتروشیمی تسریع می‌شوند.»
حتی در صورت احداث، ناترازی گاز مانع فعالیت درست پتروشیمی خواهد شد
کاهش عرضه گاز طبیعی باعث خالی ماندن ظرفیت پتروشیمی‌ها و کاهش تولید این واحدها در کشور می‌شود. علی ارواحی با اشاره به این موضوع می‌گوید: «مقدر است پتروشیمی گاز طبیعی را به محصولات دیگر تبدیل کند. در شرایط ناترازی امروز ایران گاز طبیعی به میزان مورد نیاز در اختیار این پتروشیمی قرار نخواهد گرفت و پتروشیمی قادر نخواهد بود به‌درستی فعالیت کند.»
جانمایی نادرست پروژه پتروشیمی آثار سوء بسیار دارد
این کارشناس می‌گوید: «احداث این پتروشیمی مستلزم احداث یک آب‌شیرین‌کن در 11 کیلومتری موقعیت طرح است. احداث آب‌شیرین‌کن تبعات و پیامدهای منفی بسیاری دارد. یکی از تبعات ورود شورآب‌ها و نمک به تالاب و خلیج گرگان و در نهایت دریاست. احداث آب‌شیرین‌کن حدوداً پنج هکتار از کرانه‌های ساحلی را تخریب می‌کند. همچنین یک خط انتقال آب 11 کیلومتری نیاز است. تمامی این موارد باید در نظر گرفته شوند. جانمایی پروژه آثار سوء دارد.»
تجربه شاهد حساسیت بالای اکوسیستم میانکاله و اثرش بر جوامع است
او در پایان می‌گوید: «آلودگی هوا و آب به‌شدت در منطقه تشدید می‌شود. فراموش نکنیم که در سال‌های 98 و 99 تالاب میانکاله و خلیج گرگان به قتل‌گاه پرندگان تبدیل شده بودند. این اتفاق نشان‌دهنده حساسیت بالای اکوسیستم است. در آن زمان منبع دقیق آلودگی مشخص نشد اما گمان می‌رود ورود آلاینده‌های شهری و روستایی و پساب کشاورزی به تالاب منشاء این اتفاق بود. این تجربه نشان می‌دهد آلودگی منابع آب و خاک در این منطقه تا چه حد تنوع زیستی و همچنین جوامع انسانی را تهدید می‌کند. یکی از دلایل تالاب میانکاله اهمیتش در تولید غذاست. جوامع انسانی از این تالاب و تولیداتش استفاده می‌کنند پس در معرض تهدیدات ناشی از آلودگی هستند.»
